Περί κατάθλιψης και εξουθένωσης

Μερικές μεγάλες δοκιμασίες μπορούν να μας κάνουν σοφότερους …
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 30 Ιανουαρίου 2018 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-317)

Ξαναβρέθηκα την περασμένη εβδομάδα στις Βρυξέλλες όπου έχω περάσει 30 χρόνια της επαγγελματικής μου ζωής. Περπάτησα ξανά σε γνώριμα μέρη και φυσικά θυμήθηκα μια σειρά από ευχάριστα αλλά και δυσάρεστα γεγονότα που σημάδεψαν την ζωή μου για πάντα. Όπως το επεισόδιο της επαγγελματικής εξουθένωσης (burn-out) που πέρασα πριν από 16 χρόνια.

Υπηρετούσα τότε στη μονάδα Πολιτικής Προστασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και μου είχαν ανατεθεί μια σειρά από σημαντικά θέματα που αφορούσαν την προστασία των πολιτών από ατυχήματα και καταστροφές. Σε αυτά περιλαμβάνονταν η έγκαιρη προειδοποίηση του πληθυσμού, ο κοινός ευρωπαϊκός αριθμός έκτακτης ανάγκης (το 112), η ιατρική καταστροφών, η διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης με νέα κράτη μέλη και η έρευνα και τεχνολογία στον τομέα της ασφάλειας και της προστασίας.

Παράλληλα, έμπαινα και επιφυλακή στο υποτυπώδες τότε κέντρο επιχειρήσεων που συντόνιζε την αποστολή εμπειρογνωμόνων στους τόπους μεγάλων ατυχημάτων και καταστροφών. Όπως πετρελαιοκηλίδες, χημικά ατυχήματα, σεισμοί και πλημμύρες. Ο φόρτος της δουλειάς, το αίσθημα ευθύνης ότι μερικά πράγματα έπρεπε να γίνουν οπωσδήποτε για να προστατευθούν οι πολίτες και τα εμπόδια που έθετε η πολιτική συγκυρία αλλά και η συχνά κοντόφθαλμη αντιμετώπιση από την ιεραρχία έφεραν το αναμενόμενο αποτέλεσμα.

Το καθημερινό άγχος έγινε ανυπόφορο. Ο ύπνος μειώθηκε ή ήταν γεμάτος εφιάλτες. Ο εκνευρισμός, ιδίως στο σπίτι ξεπέρασε συχνά τα επιτρεπόμενα όρια. Η υπερδιέγερση διαδεχόταν περιόδους υπνηλίας που κρατούσαν ολόκληρα σαββατοκύριακα. Μέχρι τη στιγμή που η ελπίδα για μια Ευρωπαϊκή Ένωση της προστασίας των πολιτών ναυάγησε στα νερά της μικροπολιτικής σκοπιμότητας, του εκφοβισμού και των εθνικών συμφερόντων. Συμφέροντα, τα οποία συχνά αγνοούν ή και υπονομεύουν το μακροπρόθεσμο συμφέρον των πολιτών …

Η ελπίδα αποτελεί το καλύτερο κίνητρο. Όταν εκλείψει η ελπίδα καταλαβαίνει κανείς πως είναι μάταιο να αγωνίζεται. Αυτό σε συνδυασμό με μια ψυχική και σωματική υπερκόπωση οδηγούν εξ ορισμού στην εξουθένωση. Η ζωή δεν έχει πια καμία αξία και γεύση. Το βάρος στο στήθος είναι ανυπόφορο. Οι αυτοκτονικές σκέψεις σε κατακλύζουν. Δεν έχεις διάθεση για τίποτα αλλά δεν μπορείς και να ησυχάσεις. Ο φευγαλέος ύπνος είναι γεμάτος εφιάλτες. Δεν μπορείς να συγκεντρωθείς αλλά ούτε και να συνομιλήσεις χωρίς να διαπληκτιστείς ακόμη και με τους ανθρώπους που σε αγαπούν …

Και θέλεις να φύγεις. Να φύγεις όσο πιο μακριά γίνεται … Πήρα το αυτοκίνητο και κατέβηκα στην Ελλάδα αφού είχα υποβάλλει παραίτηση από τη θέση του ευρωυπαλλήλου. Όμως το βάρος στο στήθος, οι αϋπνίες και οι μαύρες σκέψεις με συνόδευαν παντού. Ευτυχώς, αγόρασα ένα τετράδιο και κάθε φορά που έφτανα στο αμήν καθόμουν και έγραφα τις σκέψεις και τα παράπονά μου.

Κι επειδή (όπως έμαθα στη συνέχεια) η υπηρεσία αντιμετωπίζει δεκάδες παρόμοια επεισόδια … η ιατρική υπηρεσία με ενημέρωσε ότι η παραίτηση δεν έγινε δεκτή και ότι με έθετε σε αναρρωτική άδεια μέχρι να ξαναβρώ τον εαυτό μου. Κάτι για το οποίο χρειάστηκε ενάμισης χρόνος με ψυχοθεραπεία, χρονικά οριοθετημένη φαρμακευτική αγωγή και αλλαγή καθηκόντων.

Τα διδάγματα. Το πρώτο βήμα για να ξεπεράσω αυτή τη δοκιμασία ήταν η απόφαση που πήρα να αγωνιστώ να επιστρέψω στην οικογένεια και στη δουλειά μου. Ο πατέρας μου έπασχε από χρόνια κατάθλιψη κάτι που δεν ήθελα με κανέναν τρόπο για τον εαυτό μου. Είχα επίσης αποκλείσει και κάθε μακρόχρονη φαρμακευτική αγωγή με ψυχοφάρμακα. Ναι, πήρα φάρμακα αλλά μόνο σε προσωρινή βάση και προσπαθώντας, με συστηματική ψυχοθεραπεία και αυτοανάλυση, να αλλάξω την θεώρησή μου για τη ζωή.

Σιγά-σιγά ξεπερνώντας αυτή τη δοκιμασία άρχισα να βλέπω τα πράγματα διαφορετικά. Επικεντρώθηκα στα αίτια που με είχαν οδηγήσει στην εξουθένωση. Έμαθα να αναλύω τα προβλήματα ώστε να αντιμετωπίζω τις δυσκολίες της καθημερινότητας με ρεαλισμό και επιφυλακτικότητα. Αποφεύγοντας τις ατραπούς που οδηγούν στην κατάθλιψη και την εξουθένωση. Και κατανοώντας τον δόλο και την εξαπάτηση, ώστε να προστατεύομαι από απογοητεύσεις και από αποτυχίες.

Έμαθα τα όρια μου και πως να αποφεύγω καταστάσεις που με αγχώνουν. Να πολεμώ για πράγματα που αξίζουν, περιορίζοντας ή και αναβάλλοντας τις μετωπικές συγκρούσεις εν θερμώ, μέχρι να έχω μελετήσει καλά όλες τις εναλλακτικές επιλογές. Η ψυχική ηρεμία είναι πολύτιμος σύμμαχος για την επιτυχημένη επίλυση των προβλημάτων και δεν πρέπει να θυσιάζεται σε καμία περίπτωση. Μερικά προβλήματα τα λύνει ο χρόνος. Σε άλλες περιπτώσεις αρκεί μια δόση ζαμανφουτίνης χωρίς βέβαια να γίνεται κανείς αναίσθητος!

Κατάλαβα επίσης πόσο αξίζουν στη ζωή μου ορισμένες ανθρώπινες σχέσεις. Σχέσεις τις οποίες ο φόρτος δουλειάς με είχε κάνει να παραμελήσω. Η οικογένεια και ορισμένοι πραγματικοί φίλοι που μου συμπαραστάθηκαν και με βοήθησαν να ξεπεράσω τη δοκιμασία. Χωρίς να πάψω να παθιάζομαι για μερικά θέματα, τα αγαπημένα μου πρόσωπα έχουν τώρα πολύ υψηλότερη προτεραιότητα στη ζωή μου σε σχέση με το παρελθόν.

Παράλληλα, η εμπειρία μου με δίδαξε να κατανοώ καλύτερα όσους περνούν παρόμοιες δυσκολίες. Και να προσπαθώ να τους συμπαρασταθώ όσο καλύτερα μπορώ. Γιατί η καλοσύνη και η συμπαράσταση που λαμβάνουμε στις δυσκολίες μας είναι δανεικές. Αν δεν μπορούμε να τις ανταποδώσουμε σε αυτούς που μας τις έδωσαν απλόχερα μπορούμε σίγουρα να τις χαρίσουμε σε κάποιους άλλους που τις έχουν ανάγκη …

Το σημαντικότερο όμως πράγμα που με δίδαξε η εμπειρία αυτή ήταν ότι όσο κι αν υποκρίνομαι τον αθάνατο σε αυτή τη ζωή, στην πραγματικότητα είμαι θνητός. Ή όπως έλεγαν οι αρχαίοι, βροτός. Κι αξίζει μεν να προσπαθήσω να κάνω κάτι χρήσιμο για τον πλησίον μου αλλά δεν αξίζει να «ζημιώσω την ψυχή μου» και την υγεία μου γιατί το αποτέλεσμα δεν θα είναι καλό ούτε για μένα ούτε για το κοινωνικό σύνολο.

Ναι, η μεγάλη αυτή δοκιμασία με έκανε σοφότερο!

Υ.Γ. Η εξουθένωση δεν απειλεί μόνο γραφειοκράτες αλλά και εργαζόμενους στον τομέα της υγείας, εκπαιδευτικούς, κοινωνικούς λειτουργούς, δικηγόρους, αστυνομικούς, λογιστές, δημοσιογράφους, διαφημιστές, καλλιτέχνες, πωλητές και υπαλλήλους (ιδίως εταιρειών υψηλής τεχνολογίας).