Περί μετανάστευσης (σε δύο μέρη)

Μέρος πρώτο
Μια πρώτη ανάλυση των αντικειμενικών λόγων που ωθούν τον κόσμο στη μετανάστευση …
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 6 Μαρτίου 2018 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-322)

Γιατί μετανάστευσαν πατεράδες, παππούδες και συγγενείς; Από το Λεωνίδιο στην Πόλη ο προπάππος από την πλευρά της μητέρας μου. Από το χωρίο του στην Αθήνα ο πατέρας μου, όπου τον ακολούθησε κι η μητέρα μου από την Πόλη. Στην Καλιφόρνια ο αδελφός μου και στην Μελβούρνη μια πρώτη μου ξαδέλφη και οι αδελφές της γυναίκας μου. Κι εγώ πέρασα 30 χρόνια της ζωής μου στις Βρυξέλλες ...

Κανείς δεν πρόδωσε την ελληνικότητά του φεύγοντας. Όλοι έφυγαν γιατί τους ανάγκασαν οι συνθήκες. Η προοπτική της ανεργίας και της μιζέριας. Η αναξιοκρατία, η απαξίωση και η πίεση του πελατειακού κράτους. Η έλλειψη σεβασμού στο δρόμο, στη δουλειά, στα μαγαζιά. Οι συνθήκες που επικρατούν στα εκπαιδευτικά μας ιδρύματα.

Υπέρ της μετανάστευσης. Όλα τα παραπάνω καθώς και η έμφυτη περιέργεια, η διάθεση για εξερεύνηση και το ανήσυχο πνεύμα που διακρίνει πολλούς από εμάς σπρώχνουν τους Έλληνες στη μετανάστευση. Ας δούμε όμως και κάποιους αντικειμενικούς λόγους που εξηγούν αυτό το φαινόμενο και συνηγορούν υπέρ της υποδοχής προσφύγων και μεταναστών.

Η Ιστορία μας διδάσκει ότι οι μετακινήσεις πληθυσμών είναι συνυφασμένες με την εξέλιξη της ανθρωπότητας. Στον ελλαδικό χώρο, οι Αχαιοί και οι Ίωνες υποδέχτηκαν τους Δωριείς. Στις ακτές της Μεσογείου δημιουργήθηκε η μεγάλη Ελλάδα από μετανάστες. Οι βίαιες μεταναστεύσεις των Γότθων, των Βανδάλων, των Ούννων και των Σλάβων έδρασαν καταλυτικά στη διαμόρφωση του ευρωπαϊκού χάρτη.

Οι κατακτήσεις των Αράβων και των Τούρκων άλλαξαν τη Μέση Ανατολή και την Βόρεια Αφρική ενώ η αποικιοκρατία των Ευρωπαίων επηρέασε σημαντικά την παγκόσμια ιστορία. Στα μεγάλα μεταναστευτικά ρεύματα προς την Αμερική, την Αυστραλία και την Βόρεια Ευρώπη συμμετείχαν εκτός από πολλούς δυτικοευρωπαίους και πολυάριθμοι Έλληνες.

Τα κίνητρα που προκάλεσαν τις μεγάλες μεταναστεύσεις του παρελθόντος ήταν πολλά. Η αύξηση του πληθυσμού και οι ένοπλες συγκρούσεις, με την συνεπακόλουθη εξάντληση των επιτόπιων φυσικών πόρων αποτελούσαν και αποτελούν πρωταρχική κινητήρια δύναμη για μεγάλες μετακινήσεις πληθυσμών. Άλλος σοβαρός λόγος ήταν, και σε πολλές περιπτώσεις εξακολουθούν να είναι, οι διώξεις των θρησκευτικών ή εθνικών μειονοτήτων.

Σε προηγούμενες εποχές χρειαζόταν πολύ θάρρος για να αποφασίσει μια πληθυσμιακή ομάδα να ρισκάρει την μετακίνησή της προς μιαν άλλη μακρινή περιοχή για την οποία υπήρχαν λίγες σχετικά πληροφορίες, κι αυτές κυρίως προφορικές. Στις μέρες μας το καλύτερο κίνητρο για να μετακινηθούν οι εξαθλιωμένοι πληθυσμοί αποτελούν οι εικόνες που μεταδίδουν τα σύγχρονα μέσα μαζικής επικοινωνίας για το επίπεδο ζωής στις προηγμένες οικονομικά χώρες και τα δικαιώματα που απολαμβάνουν εκεί οι πολίτες.

Το δημογραφικό πρόβλημα, το οποίο αντιμετωπίζουν οι αναπτυγμένες κοινωνίες της Δύσης, ιδίως η Ελλάδα, αποτελεί επίσης έναν σημαντικό ενισχυτικό παράγοντα. Ο πληθυσμός γερνάει και συρρικνώνεται αριθμητικά λόγω της υπογεννητικότητας. Οι εντόπιοι δεν ασχολούνται πλέον με χειρωνακτικές εργασίες χαμηλής ποιότητας οι οποίες δεν απαιτούν εξειδικευμένες γνώσεις. Τις εργασίες αυτές καλύπτουν οι μετανάστες, οι οποίοι με τον τρόπο αυτό συμβάλλουν και στη χρηματοδότηση των καθημαγμένων συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης των χωρών υποδοχής.

Και τέλος, τα ανθρώπινα δικαιώματα. Τα τελευταία χρόνια ο κόσμος μας έχει κάνει τεράστιες προόδους στον τομέα της προάσπισης τους. Πολλοί από τους δυστυχισμένους που καταφθάνουν στα σύνορα της Ευρώπης θα αντιμετώπιζαν διώξεις, βασανιστήρια και ενδεχόμενο θάνατο αν παρέμεναν στις χώρες τους. Για αυτούς τους κατατρεγμένους έχουμε υιοθετήσει νομοθεσία περί χορήγησης ασύλου με βάση την οποία έχουμε υποχρέωση να τους υποδεχτούμε στις επικράτειές μας.

Κατά της μετανάστευσης. Ωστόσο, υπάρχουν και κάποιοι, αντικειμενικοί επίσης λόγοι, που ενεργούν στο συναίσθημα των πολιτών και με βάση τους οποίους εκφράζονται σοβαρές αντιθέσεις στην υποδοχή προσφύγων και μεταναστών στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη.

Η αύξηση των ροών προσφύγων και μεταναστών αποτελεί έναν πρώτο ανασταλτικό παράγοντα που επιτείνεται με την πάροδο του χρόνου. Πράγματι, από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, η Ελλάδα έχει γίνει προορισμός οικονομικών μεταναστών, αρχικά από Βαλκανικές χώρες (κυρίως Αλβανία) και στην συνέχεια από την Ασία (Πακιστάν, Αφγανιστάν, Μπαγκλαντές), την Αφρική καθώς και (πιο πρόσφατα) από τη Συρία λόγω της εκεί πολεμικής σύρραξης. Η αύξηση των ροών σε συνδυασμό με την απουσία υποδομών υποδοχής έχει δημιουργήσει εκρηκτικές καταστάσεις σε παραμεθόριες (ιδίως νησιωτικές) περιοχές της Ελλάδας, της Ιταλίας και της Ισπανίας.

Οι πολιτισμικές διαφορές αποτελούν έναν δεύτερο ανασταλτικό παράγοντα. Οι μετανάστες και οι πρόσφυγες προέρχονται από χώρες με διαφορετικούς πολιτισμικούς και θρησκευτικούς κώδικες. Δεν διαφέρουν μόνον η γλώσσα, η ενδυμασία και οι γαστρονομικές συνήθειες. Οι κώδικες ηθικής (π.χ. σχέση ανδρών και γυναικών, θρησκευτικές παραδόσεις) αλλά και οι απόψεις και οι πράξεις ορισμένων εξτρεμιστικών ομάδων και αιρέσεων, προκαλούν φόβο ιδίως στους μη ενημερωμένους πολίτες.

Επιπλέον, μερικοί μετανάστες και πρόσφυγες που δεν μπορούν να βρουν δουλειά, συχνά αναπτύσσουν αντικοινωνικές ή και καθαρά εγκληματικές συμπεριφορές. Οι συμπεριφορές αυτές επειδή συχνά προβάλλονται από τα ΜΜΕ και από ορισμένους πολιτικούς σχηματισμούς, επιτείνουν τα αισθήματα επιφυλακτικότητας και φόβου των πολιτών.

Άλλοι παράγοντες που συχνά θεωρείται ότι συνηγορούν κατά της υποδοχής προσφύγων και μεταναστών είναι οι δημογραφικές εξελίξεις, η οικονομία και η κρατική μας ανεπάρκεια. Όμως λόγω έλλειψης χώρου θα συνεχίσουμε την ανάλυση την επόμενη εβδομάδα …

Μέρος δεύτερο
Οι αρνητικές πτυχές της μετανάστευσης και κάποιες προτάσεις με βάση την κοινή λογική ..
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 13 Μαρτίου 2018 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-323)

Την περασμένη εβδομάδα αναφερθήκαμε στα αίτια της μετανάστευσης. Ενός φαινομένου που έχει σημαδέψει την ιστορία της ανθρωπότητας από τα βάθη των αιώνων. Μιλήσαμε για τα κίνητρα των μεγάλων μεταναστεύσεων (ένοπλες συγκρούσεις, εξάντληση φυσικών πόρων, διώξεις για θρησκευτικούς ή εθνικούς λόγους). Αλλά και για τα κενά που δημιουργούνται στις αναπτυγμένες κοινωνίες από την υπογεννητικότητα, κενά τα οποία καλούνται να καλύψουν οι μετανάστες. Μιλήσαμε επίσης για τα ανθρώπινα δικαιώματα με βάση τα οποία παρέχουμε άσυλο στους δυστυχισμένους που φτάνουν στα σύνορά μας.

Αρχίσαμε τέλος, να αναλύουμε και τους λόγους που ωθούν τον κόσμο κατά της μετανάστευσης. Η αύξηση των ροών, που σε συνδυασμό με την απουσία υποδομών υποδοχής, έχει δημιουργήσει εκρηκτικές καταστάσεις σε παραμεθόριες (ιδίως νησιωτικές) περιοχές της Ελλάδας, της Ιταλίας και της Ισπανίας. Οι πολιτισμικές διαφορές. (ιδίως οι κώδικες ηθικής αλλά και η δράση εξτρεμιστικών ομάδων και αιρέσεων) που προκαλούν φόβο, ιδίως στους μη ενημερωμένους πολίτες.

Μερικοί μετανάστες και πρόσφυγες που δεν μπορούν να βρουν δουλειά, αναπτύσσουν επίσης αντικοινωνικές ή και καθαρά εγκληματικές συμπεριφορές. Οι συμπεριφορές αυτές επειδή συχνά προβάλλονται από τα ΜΜΕ και από ορισμένους πολιτικούς σχηματισμούς επιτείνουν τα αισθήματα επιφυλακτικότητας και φόβου των πολιτών.

Πρόβλημα αποτελούν και οι δημογραφικές εξελίξεις. Να επισημάνουμε ότι η σημερινή σύνθεση του ελληνικού πληθυσμού δεν δικαιολογεί ανησυχίες αφού μόνο το 6,1% των ξένων που κατοικούν στην Ελλάδα είναι υπήκοοι τρίτων χωρών – και το 1,8% έχουν υπηκοότητα κράτους μέλους της ΕΕ. Δυστυχώς, η ανησυχία των πολιτών εντείνεται λόγω της έξαρσης των γεννήσεων από μετανάστες και πρόσφυγες σε συνδυασμό με την προβλεπόμενη συρρίκνωση του ελληνικού πληθυσμού.

Συρρίκνωση που οφείλεται στην εντεινόμενη υπογεννητικότητα. Η οποία με τη σειρά της οφείλεται, αφενός, στα τροχαία τα οποία αποτελούν την πρώτη αιτία θανάτων για τους νέους ηλικίας 15 έως 25 ετών. Και αφετέρου στη σημαντική έξοδο νέων υψηλών προσόντων κυρίως προς χώρες της ΕΕ εξαιτίας της κρίσης.

Στον τομέα της οικονομίας, οι μετανάστες και οι πρόσφυγες προσβλέπουν στην κοινωνική τους άνοδο και αγωνίζονται να βελτιώσουν την οικονομική τους κατάσταση. Το πετυχαίνουν εργαζόμενοι σκληρά σε χειρωνακτικές και υποβαθμισμένες δουλειές οι οποίες δεν ενδιαφέρουν τους Έλληνες πολίτες. Κα μάλιστα, χωρίς να απαιτούν υψηλές αποδοχές, ασφαλιστικές εισφορές και τα δικαιώματά τους βάσει της εργατικής νομοθεσίας. Αυτό με τη σειρά του εκλαμβάνεται συχνά ως αθέμιτος ανταγωνισμός από τους υπόλοιπους εργαζόμενους, ιδίως όταν αυτοί μένουν άνεργοι.

Να μη λησμονούμε τέλος, και την κρατική μας ανεπάρκεια. Η Ελλάδα δεν είχε ποτέ μέχρι πρόσφατα αντιμετωπίσει μεγάλο κύμα προσφύγων και μεταναστών. Έτσι δεν είχε αναπτύξει συστήματα καθολικού ελέγχου των συνόρων της, υποδομές υποδοχής των προσφύγων και μεταναστών, διαδικασίες επεξεργασίας των αιτήσεων ασύλου, διεργασίες ένταξης στην ελληνική κοινωνία και αξιοποίησης του απαραίτητου εργατικού δυναμικού. Αυτό έγινε ακόμη δυσκολότερο λόγω της οικονομικής κρίσης αλλά και του μεγάλου αριθμού των αφίξεων.

Όλα τα παραπάνω οδηγούν πολλούς πολίτες να εκφράζονται εναντίον της υποδοχής προσφύγων και μεταναστών, μέχρι σημείου να υποστηρίζουν τις θέσεις ακραίων πολιτικών σχηματισμών. Οι εν λόγω σχηματισμοί έχουν ως στόχο την πλήρη απομάκρυνση των προσφύγων και μεταναστών προκειμένου να διατηρηθεί η «καθαρότητα της φυλής», να παραμείνουν «οι δουλειές στους Έλληνες» και «να μειωθεί η εγκληματικότητα των ξένων».

Τι θα μπορούσε να γίνει. Η ελληνική κοινωνία είναι προφανές ότι χρειάζεται τους μετανάστες και τους πρόσφυγες και όχι μόνο για οικονομικούς λόγους. Όμως, θα τους αξιοποιήσει μόνον αν τους εντάξει κοινωνικά, αναπτύσσοντας μια σειρά από εργαλεία.

Έτσι, οι έλεγχοι και η προστασία των συνόρων θα πρέπει να γίνουν αποτελεσματικότεροι. Σε συνδυασμό με ένα αποτελεσματικότερο σύστημα υποδοχής και επιλογής με βάση την ισχύουσα νομοθεσία και πρακτική (διαδικασίες χορήγησης ασύλου ή επαναπατρισμού).

Το σύστημα κοινωνικής ένταξης θα πρέπει να βελτιωθεί για να περιλαμβάνει την εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας και τη γεωγραφική κατανομή με βάση τις ανάγκες σε εργατικό δυναμικό. Η ενίσχυση της εφαρμογής της εργατικής νομοθεσίας θα εξασφαλίσει την καταπολέμηση των φαινομένων αθέμιτου ανταγωνισμού λόγω χρήσης αδήλωτων και υπαμειβόμενων προσφύγων και μεταναστών.

Η αυστηρότερη εφαρμογή της νομοθεσίας σχετικά με τις παραβατικές συμπεριφορές θα πρέπει να προβλέπει μια υπεύθυνη δήλωση κατά την είσοδο στη χώρα για σεβασμό και τήρηση της ελληνικής νομοθεσίας. Και απέλαση σε περίπτωση σοβαρής αντικοινωνικής συμπεριφοράς. Μεγάλο ρόλο θα παίξει επίσης η ενημέρωση του κόσμου για το μεταναστευτικό ζήτημα (αιτίες, τρόποι αντιμετώπισης, θετικές πτυχές) με στόχο κάθε ελληνική οικογένεια να υιοθετήσει μια οικογένεια προσφύγων ή μεταναστών, ώστε να αναπτυχθούν σχέσεις σεβασμού, αλληλοκατανόησης και ανεκτικότητας.

Για τους ανήλικους θα πρέπει να προβλεφθεί η ταχύρρυθμη ένταξή τους στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα με στόχο την ανάπτυξη ελληνικής συνείδησης. Στόχος να φτιάξουμε δύο, τρείς, χίλιους δεκατρείς Αντετοκούνμπο! Θα πρέπει επίσης να ρυθμιστεί η διδασκαλία των θρησκευτικών στα ελληνικά σχολεία (π.χ. με βάση το βέλγικο μοντέλο που προβλέπει επιλογή του θρησκευτικού προσανατολισμού του μαθήματος ανάλογα με το θρήσκευμα του μαθητή – ορθόδοξο, καθολικό, μουσουλμανικό, ισραηλιτικό – ή, για όσους δεν έχουν θρήσκευμα, ένα μάθημα ηθικής).

Παράλληλα, θα πρέπει να δημιουργηθούν νέες πανεπιστημιακές σχολές και τμήματα. Αφενός ισλαμικών σπουδών για την καλύτερη κατανόηση των ρευμάτων και διεργασιών που αναπτύσσονται σε αυτό τον χώρο. Και αφετέρου για την εκμάθηση των γλωσσών και διαλέκτων που ομιλούνται στις χώρες προέλευσης των προσφύγων και μεταναστών. Ταυτόχρονα, πρέπει να ενισχυθεί ο σεβασμός της θρησκευτικής ελευθερίας με την δημιουργία χώρων λατρείας (αλλά με πλήρη έλεγχο των διοριζόμενων από το κράτος διδασκάλων και ιερωμένων) ώστε να εξασφαλιστεί η απομόνωση των ανεξέλεγκτων καταστάσεων που ευνοούν την εμφάνιση εξτρεμιστικών κινημάτων.

Το μεταναστευτικό μπορεί να αντιμετωπιστεί με την κοινή λογική χωρίς όμως να αγνοείται και το συναίσθημα! Κυρίως όμως θα πρέπει να ενισχυθεί και να γίνεται σεβαστό το κράτος δικαίου και να αναγνωρίζεται η διαφορετικότητα στο πλαίσιο όμως της ειρηνικής συνύπαρξης και συμβίωσης.