Εξαρτήσεις και η εκμετάλλευσή τους

Το κάπνισμα και το ποτό δημιουργούν ισχυρές εξαρτήσεις που καταστρέφουν την υγεία, ενώ τροφοδοτούν μέσω της φορολογίας, τα δημόσια ταμεία …
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 27 Μαρτίου 2018 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-324)

Ο εθισμός είναι μια χρόνια, υποτροπιάζουσα νόσος του εγκεφάλου που χαρακτηρίζεται από παθολογική τάση αναζήτησης και χρήσης ναρκωτικών ουσιών, παρά τις βλαβερές τους συνέπειες. Θεωρείται νόσος του εγκεφάλου (εγκεφαλοπάθεια) επειδή τα ναρκωτικά προκαλούν μεταβολές στον εγκέφαλο – αλλάζουν τη δομή του και τον τρόπο λειτουργίας του. Οι εν λόγω μεταβολές είναι μακροπρόθεσμες και οδηγούν στις επικίνδυνες συμπεριφορές που χαρακτηρίζουν τους ναρκομανείς.

Οι λόγοι που οδηγούν στη χρήση ναρκωτικών ουσιών είναι πολλοί. Κατ’ αρχάς δημιουργούν ένα αίσθημα ευφορίας, το οποίο συχνά ακολουθούν άλλα φαινόμενα ανάλογα με το είδος της ουσίας. Για παράδειγμα, διεγερτικά, όπως η κοκαΐνη, προκαλούν αισθήματα αυτοπεποίθησης, ισχύος και ενέργειας. Αντίθετα, τα οπιοειδή όπως η ηρωίνη προκαλούν αισθήματα χαλάρωσης και ικανοποίησης.

Σε άτομα με άγχος και κατάθλιψη δημιουργούν αισθήματα ανακούφισης. Το άγχος αποτελεί κύρια αιτία για έναρξη και συνέχιση της λήψης ναρκωτικών αλλά και υποτροπής ασθενών που προσπαθούν να απεξαρτηθούν. Σε όσους επιδιώκουν καλύτερα αποτελέσματα, ουσίες, όπως η νικοτίνη, ενισχύουν αντίληψη, εγρήγορση και συγκέντρωση. Ή όπως τα αναβολικά και τα στεροειδή, βελτιώνουν τις αθλητικές επιδόσεις.

Τέλος, σημαντικός παράγοντας είναι και ο μιμητισμός, κάτι που μαζί με την πίεση της παρέας ωθεί τους έφηβους και τους νέους να ξεκινήσουν την χρήση ναρκωτικών ουσιών. Επειδή θέλουν να εντυπωσιάσουν τους φίλους και να τονίσουν την ανεξαρτησία τους από γονείς και κοινωνία.

Το πρόβλημα δημιουργείται γιατί οι χρήστες στην αρχή νοιώθουν ευχαρίστηση ή ανακούφιση κι αυτό τους κάνει να πιστεύουν ότι μπορούν να ελέγξουν τη χρήση των ουσιών στο μέλλον. Ωστόσο, η ευχαρίστηση και η ανακούφιση γρήγορα εξαφανίζονται και τη θέση τους παίρνει η ανάγκη κατανάλωσης της ουσίας. Κι αυτό γιατί χάνεται ο αυτοέλεγχος, αφού η συνεχής χρήση επηρεάζει τις περιοχές του εγκεφάλου που συνδέονται με την διάκριση, τη λήψη αποφάσεων, τη μάθηση, τη μνήμη και τον έλεγχο της συμπεριφοράς.

Έτσι ο χρήστης, παρόλα τα τεράστια προβλήματα που δημιουργεί στον ίδιο του τον εαυτό και στους αγαπημένους του, συνεχίζει την ψυχαναγκαστική και καταστρεπτική συμπεριφορά που συνδέεται με την εξάρτηση. Δεν μπορεί πια να ζήσει χωρίς τη «δόση» του ... Μάλιστα, ακόμη και η μέτρια κατανάλωση ουσιών μπορεί να είναι επικίνδυνη. Για παράδειγμα, ο οδηγός που πιάνει το τιμόνι μετά από υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ μπορεί να μετατρέψει μια ευχάριστη δραστηριότητα σε τραγωδία …

Μερικές από τις πλέον εξαρτησιογόνες ουσίες όπως τα τσιγάρα και το αλκοόλ κυκλοφορούν νόμιμα. Μάλιστα, η φορολόγηση αμφότερων αποφέρει σημαντικά έσοδα στα κρατικά ταμεία (σχεδόν 4 δις ευρώ ετησίως!). Ίσως γι’ αυτό το κράτος, το οποίο, με βάση το άρθρο 21 του Συντάγματος, (πρέπει να) μεριμνά για την υγεία των πολιτών δεν εφαρμόζει μια αποτελεσματικότερη πολιτική περιορισμού του καπνίσματος και της κατανάλωσης οινοπνευματωδών.

Βέβαια, για να δείχνει ότι συμμορφώνεται με τις διεθνείς της υποχρεώσεις, η πολιτεία έχει θεσπίσει νόμους για την απαγόρευση του καπνίσματος στους κλειστούς δημόσιους χώρους. Και για την απαγόρευση πώλησης καπνικών προϊόντων και οινοπνευματωδών σε ανήλικους. Όμως, οι στατιστικές δείχνουν ότι ενώ ο αριθμός των καπνιστών μειώνεται αργά αλλά σταθερά, ο αριθμός των παθητικών καπνιστών σημειώνει σταθερή αύξηση.

Επιπλέον, πολλοί πολιτικοί δείχνουν να υποστηρίζουν δημόσια την καπνοβιομηχανία, η οποία εφευρίσκει νέες μεθόδους και καινοτόμα ηλεκτρονικά προϊόντα διανομής νικοτίνης. Τα οποία μάλιστα προβάλλονται ως ακίνδυνα. Κάτι που δεν ισχύει, αφού μπορεί να μειώνουν τις επιπτώσεις στους πνεύμονες αλλά όχι μόνο δεν περιορίζουν την εξάρτηση αλλά εγκυμονούν και άλλους κινδύνους (π.χ. λόγω εκπομπών τοξικών ουσιών). Κίνδυνοι που θα γίνουν προφανείς σε λίγα χρόνια όταν θα έχουν μελετηθεί οι επιπτώσεις τους στην υγεία.

Άλλες εξαρτησιογόνες ουσίες (ηρωίνη, κοκαΐνη, κάνναβη, αμφεταμίνες) είναι παράνομες. Το εμπόριο ακόμη και η χρήση τους διώκεται. Υπάρχουν μάλιστα και φορείς με προγράμματα απεξάρτησης όσων επιθυμούν να ξεφύγουν. Τέτοιοι είναι ο Οργανισμός κατά των Ναρκωτικών (ΟΚΑΝΑ), το Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ), μονάδες απεξάρτησης σε νοσοκομεία αλλά και διάφοροι σύλλογοι και ιδιωτικοί φορείς. Αντίστοιχη προσφορά προγραμμάτων υπάρχει και για την απεξάρτηση των αλκοολικών.

Δυστυχώς, η απεξάρτηση από το κάπνισμα και τη νικοτίνη, δεν υποστηρίζεται σχεδόν καθόλου. Το κράτος είναι υποχρεωμένο να παρέχει πάνω στα πακέτα των καπνικών προϊόντων «πληροφορίες για την απεξάρτηση από το κάπνισμα, όπως αριθμούς τηλεφώνου, διευθύνσεις ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή ιστοτόπους … σχετικά με τα διαθέσιμα προγράμματα υποστήριξης όσων θέλουν να σταματήσουν το κάπνισμα». Όμως, στην ηλεκτρονική διεύθυνση του Υπουργείου Υγείας, η οποία υπάρχει στα πακέτα τσιγάρων που πωλούνται στην Ελλάδα, δεν υπάρχει καμία αναφορά σε σχετικές πληροφορίες ή ενημέρωση.

Παράλληλα, το Υπουργείο δεν έχει καταρτίσει εθνικό σχέδιο πρόληψης σε θέματα καπνού και αλκοόλ (σε συνεργασία με τον ΟΚΑΝΑ και το ΚΕΘΕΑ) όπως προβλέπει η σχετική νομοθεσία. Το τελευταίο «Εθνικό Σχέδιο Δράσης για το Κάπνισμα» αφορούσε την περίοδο 2008 – 2012. Ο τηλεφωνικός αριθμός 1142 που είχε δημιουργηθεί για την υποστήριξη και την ενημέρωση των πολιτών σε αυτά τα θέματα δεν λειτουργεί πλέον. Και ο καπνιστής που θα θελήσει να απεξαρτηθεί θα πρέπει να απευθυνθεί στα λιγοστά ιατρεία διακοπής καπνίσματος των δημόσιων νοσοκομείων ή σε ιδιώτες πνευμονολόγους.

Η αδιαφορία τήρησης και εφαρμογής των νόμων δεν φαίνεται μόνο από τους βουλευτές και τους υπουργούς που καπνίζουν προκλητικά σε κλειστούς δημόσιους χώρους. Είναι προφανής και από τους ελέγχους και τις κυρώσεις για τις παραβάσεις της σχετικής αντικαπνιστικής νομοθεσίας. Σύμφωνα με πληροφορίες του Υπουργείου Υγείας, το 2017 διενεργήθηκαν 2.843 έλεγχοι και καταλογίστηκαν πρόστιμα ύψους 84.800 ευρώ.

Αν οι έλεγχοι είχαν γίνει με αποτελεσματικό τρόπο και χωρίς προειδοποίηση, πιστεύω ότι θα είχαν εντοπιστεί παραβάσεις στους μισούς τουλάχιστον από αυτούς. Θα είχαν δηλαδή επιβληθεί κατ’ ελάχιστον 1.420 πρόστιμα των 500 ευρώ ήτοι συνολικό ποσό 710.000 ευρώ …

Στο επόμενο θα αναφερθούμε και σε άλλες εξαρτήσεις όπως ο τζόγος, το διαδίκτυο κλπ.