Περί πολιτικής προστασίας (πρώτο μέρος)

Πρόκειται για ένα πολύπλοκο σύστημα το οποίο πρέπει να σχεδιαστεί προσεκτικά και να δοκιμαστεί σε πολυάριθμες ασκήσεις …
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 7 Αυγούστου 2018 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-339)

Ιούνιος του 1999. Ο προϊστάμενος του τμήματος πολιτικής προστασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής μου αναθέτει να βρω τρόπο ηλεκτρονικής διασύνδεσης ανάμεσα στις πολιτικές προστασίες των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έτσι ώστε σε περιπτώσεις μεγάλων καταστροφών να μπορούν να συνεργάζονται σε πραγματικό χρόνο. Μετά από συνεννοήσεις με τους υπεύθυνους του κοινοτικού προγράμματος διασύνδεσης των δημόσιων διοικήσεων (IDA) συντάσσω το σχέδιο ενός τεκμηριωμένου αιτήματος και το υποβάλλω προς υπογραφή.

«Τι με βάζεις να υπογράψω;» με ρωτάει κοιτώντας με στα μάτια. «Την ευρωπαϊκή πολιτική προστασία του εικοστού πρώτου αιώνα» απαντώ χωρίς να διστάσω… Πράγματι, το Κοινό Σύστημα Επικοινωνιών και Πληροφόρησης Έκτακτης Ανάγκης (CECIS προφέρεται Σέσις) αποτελεί από το 2003 και μέχρι σήμερα την καρδιά του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Πολιτικής Προστασίας, όπως με διαβεβαίωσε ο σημερινός τμηματάρχης πολιτικής προστασίας, τον οποίο συνάντησα τον Απρίλιο στη Λιουμπλιάνα.

Το CECIS εξασφαλίζει την άμεση διαβίβαση και τον συντονισμό των αιτημάτων για την παροχή βοήθειας σε περιπτώσεις καταστροφών που δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν με τα διαθέσιμα εθνικά μέσα. Πυροσβεστικά αεροπλάνα, σκηνές και φίλτρα νερού για σεισμόπληκτους, μέσα καταπολέμησης θαλάσσιας ρύπανσης, ομάδες διασωστών και εμπειρογνωμόνων είναι μερικοί από τους πόρους που διατίθενται μέσω του CECIS. Το οποίο λειτουργεί με ευθύνη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που καλύπτει και τα έξοδα μεταφοράς όλων των παραπάνω στον τόπο της καταστροφής.

Τι είναι η Πολιτική Προστασία. Έχοντας υπηρετήσει επί μια πενταετία στην ευρωπαϊκή πολιτική προστασία είχα την ευκαιρία να παρακολουθήσω πολυάριθμες σχετικές εκπαιδεύσεις, ασκήσεις, συνέδρια και παρουσιάσεις σε αρκετά κράτη μέλη. Διάβασα αμέτρητες εκθέσεις, αναφορές και βιβλία σχετικά με το αντικείμενο. Συνάντησα και συζήτησα πυροσβέστες, διασώστες, εμπειρογνώμονες, διαχειριστές καταστροφών από πολλές χώρες.

Και κατάλαβα ένα πράγμα: η προστασία του πολίτη από ατυχήματα και καταστροφές είναι μια εξαιρετικά πολύπλοκη υπόθεση που δεν πρέπει να ανατίθεται σε ανθρώπους οι οποίοι δεν μπορούν να διαχειριστούν την πολυπλοκότητα. Αποτελεί μια από τις θεμελιώδεις (ή κυριαρχικές) αρμοδιότητες της πολιτείας που δεν μπορούν να εκχωρηθούν στην ιδιωτική πρωτοβουλία. Και περιλαμβάνει τρεις συγκεκριμένες φάσεις αλλά και τρεις οριζόντιες δραστηριότητες.

Οι τρεις φάσεις, αντιστοιχούν στο πορτοκαλί τρίγωνο που βλέπουμε στο έμβλημα της πολιτικής προστασίας. Είναι με τη σειρά: Πρόληψη (και ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων). (Ετοιμότητα και) Επέμβαση. Αποκατάσταση (και ανάλυση μετά την καταστροφή). Οι οριζόντιες δραστηριότητες περιλαμβάνουν με τη σειρά: Ανάλυση επικινδυνότητας. Διοίκηση, Έλεγχο, Επικοινωνία, Συντονισμό και Πληροφόρηση (C⁴I). Ενημέρωση και εκπαίδευση.

Όλα τα παραπάνω υλοποιούνται από διαφορετικές υπηρεσίες ανάλογα με τον τύπο της απειλής. Ωστόσο, στην Επέμβαση εμπλέκονται πάντα οι ίδιες υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης οι οποίες όμως ενεργούν με διαφορετική κάθε φορά μεθοδολογία. Διαφορετική μεθοδολογία χρησιμοποιείται επίσης ανάλογα με την απειλή για την Ανάλυση της επικινδυνότητας.

Για παράδειγμα, όσον αφορά την Πρόληψη των επιπτώσεων των σεισμών, αρμόδιοι είναι οι μηχανικοί με βάση τις οδηγίες του Οργανισμού Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας. Για τα αντιπλημμυρικά έργα οι Δήμοι και οι Περιφέρειες και για την πρόληψη των πυρκαγιών η Δασική Υπηρεσία. Για τα τροχαία οι υπεύθυνοι του οδικού δικτύου, η τροχαία που διενεργεί ελέγχους και οι ίδιοι οι οδηγοί ανάλογα με την συμπεριφορά τους στο δρόμο.

Η Επέμβαση σε περίπτωση ατυχήματος ή καταστροφής εμπίπτει πάντα στις ίδιες υπηρεσίες. Στους πυροσβέστες της Πυροσβεστικής και τους διασώστες του Εθνικού Κέντρου Άμεσης Βοήθειας (ΕΚΑΒ). Και στην Αστυνομία για την τήρηση της τάξεως και τον έλεγχο της κυκλοφορίας. Όμως, στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες εμπλέκονται και τα μέσα μαζικής επικοινωνίας. Γι’ αυτό και συμμετέχουν ισότιμα στην κατάρτιση των σχεδίων έκτακτης ανάγκης και στις συναφείς ασκήσεις. Όπως συμμετέχει και η δικαστική εξουσία που καλείται σχεδόν πάντα να διερευνήσει τις ευθύνες και τις παραλήψεις, ιδίως όταν υπάρχουν θύματα και ζημιές.

Όταν μια καταστροφή εκτείνεται σε μεγάλη γεωγραφική περιοχή ή διαρκεί μεγάλη χρονική περίοδο, στην επέμβαση εμπλέκονται και τα βαρέα λεγόμενα μέσα. Στρατός και μη κυβερνητικές και εθελοντικές οργανώσεις όπως π.χ. ο Ερυθρός Σταυρός. Στην Αποκατάσταση εμπλέκονται οι ίδιοι φορείς που εμπλέκονται στην Πρόληψη αλλά και οι ασφαλιστές ή το κράτος που πρέπει να καταβάλουν αποζημιώσεις και βοηθήματα. Τέλος, από την Ανάλυση μετά την καταστροφή προκύπτουν διδάγματα για βελτίωση δομών, διαδικασιών και σχεδίων.

Η Ενημέρωση και η εκπαίδευση συνδέονται και με τις τρεις φάσεις και αφορούν όχι μόνο τους εμπλεκόμενους αλλά και τους πολίτες. Η εκπαίδευση περιλαμβάνει οπωσδήποτε ασκήσεις, συχνά με τη συμμετοχή του κοινού που έτσι ευαισθητοποιείται και γνωρίζει πως ακριβώς πρέπει να αντιδράσει σε κάθε περίπτωση. Τέλος, η δραστηριότητα της Διοίκησης, του Ελέγχου, της Επικοινωνίας, του Συντονισμού και της Πληροφόρησης (η γνωστή και ως C⁴I προφέρεται σιφοράι) αποτελεί νευραλγικό κομμάτι της επέμβασης.

Περιλαμβάνει την ενημέρωση των αρχών από τους πολίτες (μέσω του 112), την επικοινωνία και τον συντονισμό των αρχών και των υπηρεσιών μεταξύ τους σε πραγματικό χρόνο. Και την πληροφόρηση των πολιτών για επικείμενες ή εν εξελίξει καταστροφές (έγκαιρη προειδοποίηση). Στο επίκεντρο βρίσκεται ένα κέντρο επιχειρήσεων στο οποίο εκπροσωπούνται όλες οι υπηρεσίες που εμπλέκονται στην επέμβαση.

Κέντρο το οποίο λειτουργεί 24 ώρες το 24ώρο, 7 ημέρες την εβδομάδα, και το οποίο εφαρμόζει σε τοπικό, περιφερειακό ή εθνικό επίπεδο τα σχέδια που καταρτίζονται, δοκιμάζονται σε ασκήσεις και επικαιροποιούνται συνεχώς.

Την επόμενη εβδομάδα θα μιλήσουμε με λεπτομέρειες για τον συντονισμό και τις επικοινωνίες έκτακτης ανάγκης.