Περί απειλών και ανθεκτικότητας

Απειλές όπως η κλιματική αλλαγή, τα μικρόβια και οι επιπτώσεις από τις ηλιακές κηλίδες μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο με ενίσχυση της ανθεκτικότητας της κοινωνίας μας και των δομών προστασίας
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 18 Δεκεμβρίου 2018 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-356)

Ένας κεραυνός που έπεσε τις προάλλες κοντά στον Σταυρό, στο Ακρωτήρι, κατέστρεψε αρκετούς δρομολογητές (routers) και καλώδια, αφήνοντάς και το δικό μας σπίτι χωρίς τηλέφωνο. Οι πρόσφατες καταιγίδες προξένησαν επίσης αρκετές ζημιές σε γεωργικές εκμεταλλεύσεις σπάζοντας κλαδιά και ρίχνοντας διάφορα εσπεριδοειδή στο έδαφος. Τέλος, αρκετές ζημιές προκάλεσαν και οι καταρρακτώδεις βροχές.

Τις ίδιες μέρες οι εμπειρογνώμονες συζητούσαν στην Πολωνία για την κλιματική αλλαγή σείοντας τον κώδωνα του κινδύνου για τις επερχόμενες καταστροφές από την ανεξέλεγκτη πλέον αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη – από 1,5ºC έως 2,0ºC ή και παραπάνω. Ίσως αυτά να φαντάζουν απόμακρα για πολλούς αλλά η κλιματική αλλαγή δεν είναι πλέον αντικείμενο θεωρητικών αναλύσεων και συζητήσεων – είναι κάτι που συμβαίνει μπροστά στα μάτια μας, επηρεάζοντας ήδη εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο.

Όμως δεν είναι μόνο τα ακραία καιρικά φαινόμενα που αρχίζουν να επηρεάσουν όλο και περισσότερο την καθημερινή μας ζωή. Υπάρχουν κι άλλες απειλές εξίσου σοβαρές. Πρώτα-πρώτα τα μικρόβια. Ακούμε κάθε φθινόπωρο για τη γρίπη και τα εμβόλια που πρέπει να κάνουν ορισμένες ομάδες υψηλού κινδύνου (βλ. Χ.Ν. 23/10/2018). Λιγότερο γνωστές αλλά σύγχρονες επιδημίες είναι o θανατηφόρος αιμορραγικός πυρετός Έμπολα στην Αφρική, το αναπνευστικό σύνδρομο της Μέσης Ανατολής που προκαλείται από κορονοϊό (MERS) και οι συγγενείς εγκεφαλικές ανωμαλίες σε νεογέννητα λόγω του ιού Ζήκα.

Ο ιδρυτής της Microsoft Μπιλ Γκέιτς που ασχολείται μεταξύ άλλων και με την καταπολέμηση των μεταδοτικών νοσημάτων επαναλαμβάνει τακτικά τα εξής: «Από κάποια παραξενιά της φύσης ή από το χέρι κάποιου τρομοκράτη, οι επιδημιολόγοι λένε ότι ένας ταχέως αερομεταφερόμενος παθογόνος οργανισμός μπορεί να σκοτώσει πάνω από 30 εκατομμύρια άτομα μέσα σε χρόνο λιγότερο από ένα έτος. Και ισχυρίζονται ότι υπάρχει εύλογη πιθανότητα μια τέτοια επιδημία να ξεσπάσει μέσα στα επόμενα 10 έως 15 έτη».

Δεν απειλείται μόνον η ανθρώπινη υγεία. Το μικρόβιο Xyllela σκοτώνει ελιές, εσπεριδοειδή, αμπέλια και αμυγδαλιές. Εκατοντάδες χιλιάδες δένδρα έχουν ήδη κοπεί στην Ιταλία, την Κορσική και την Ισπανία για να αναχαιτιστεί η μετάδοση του μικροβίου με αποτέλεσμα να μειωθεί για πρώτη φορά η παγκόσμια παραγωγή ελαιολάδου. Περνώντας πριν από λίγες μέρες στο σταθμό του ΚΤΕΛ στα Χανιά είδα μια αφίσα που προειδοποιούσε τους αγρότες για το μικρόβιο και τους καλούσε να ενημερώσουν αμέσως τις αρχές αν αντιληφθούν κάποια από τα συμπτώματα της ασθένειας.

Σε ένα πρόσφατο άρθρο του ο Ντέιβιντ Αλεξάντερ, καθηγητής περιορισμού κινδύνων και καταστροφών στο University College του Λονδίνου αναφέρθηκε σε έναν άλλο σοβαρό κίνδυνο πλανητικής εμβέλειας. Τα διαστημικά καιρικά φαινόμενα, μια από τις σοβαρότερες υποτιμημένες απειλές κατά υποδομών ζωτικής σημασίας. Η αύξηση της ηλιακής δραστηριότητας με τον πολλαπλασιασμό των ηλιακών κηλίδων μπορεί να διαταράξει ηλεκτρικά δίκτυα και συσκευές, καθώς και δίκτυα και δορυφόρους τηλεπικοινωνιών.

Οι βλάβες στους δορυφόρους θα επηρεάσουν τα συστήματα πλοήγησης αεροπλάνων, χερσαίων οχημάτων και πλοίων προκαλώντας ενδεχομένως ακόμη και μεγάλα δυστυχήματα. Όλοι έχουμε ζήσει ξαφνικές διακοπές ρεύματος ακόμη και μικρής διάρκειας. Οι τομείς που απειλούνται - ενέργεια, τηλεπικοινωνίες, ύδρευση και αποχέτευση, διανομή τροφίμων, υγειονομική περίθαλψη, τράπεζες, διακυβέρνηση και υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης – καλύπτουν στην ουσία όλη την οικονομία …

Φυσικά, στην πλέον σεισμογενή περιοχή της Ευρώπης δεν θα πρέπει να ξεχνάμε το ενδεχόμενο και κάποιου μεγάλου σεισμού. Ο οποίος αν σημειωθεί σε υποθαλάσσια περιοχή ενδέχεται να συνοδεύεται και από παλιρροϊκό κύμα (τσουνάμι). Ιστορικά, ο ελληνικός χώρος έχει γνωρίσει στο παρελθόν τέτοια καταστροφικά φαινόμενα, ευτυχώς όχι με μεγάλη συχνότητα.

Δυστυχώς, πρόσφατες εμπειρίες από καταστροφές μικρής σχετικά κλίμακας (πλημμύρες, πυρκαγιές) έδειξαν ότι δεν υπάρχουν περιθώρια για αισιοδοξία. Ιδίως όσον αφορά αλυσιδωτές καταστροφές στις οποίες τα φαινόμενα αλληλο-ενισχύονται και εξαπλώνονται – π.χ. η απότομη διακοπή ηλεκτρικού ρεύματος μεγάλης διάρκειας προκαλεί δευτερεύοντα προβλήματα. Μπορούν βέβαια να προβλεφθούν και να καταστρωθούν σχέδια για την αντιμετώπισή τους. Με ανάλυση των τρωτών σημείων και των σημείων όξυνσης με στόχο το μετριασμό των επιπτώσεων πριν από την κρίση.

Αυτό όμως προϋποθέτει ότι θέλουμε να αναπτύξουμε μιαν ανθεκτική κοινωνία. Κάτι που απαιτεί προβλεπτικότητα, προσαρμοστικότητα και εφεδρείες. Προβλεπτικότητα για την κατάρτιση σεναρίων αντιμετώπισης και την διερεύνηση της τρωτότητας. Προσαρμοστικότητα για τον εντοπισμό τρόπων αντιμετώπισης των ελλείψεων, των εμποδίων και των καταστροφών. Τέλος, οι εφεδρείες δεν αφορούν μόνο διαδικασίες και εξοπλισμό αλλά και τη δυνατότητα των αρμόδιων να αναλύουν ευέλικτα τις καταστάσεις εντοπίζοντας νέους τρόπους αντιμετώπισης των κρίσεων.

Επιπλέον, η ετοιμότητα και η αντιμετώπιση θα πρέπει να γίνουν «δημοκρατικότερες», δηλαδή να αναλάβουμε όλοι ένα μέρος της ευθύνης για την αντιμετώπιση των κινδύνων που μας απειλούν. Κι αυτό μπορεί να γίνει μόνο με ενημέρωση και ασκήσεις στις οποίες θα συμμετέχει μεγάλο μέρος του πληθυσμού μαζί με οργανωμένες ομάδες και τον ιδιωτικό τομέα. Οι ενημερωμένοι πολίτες πρέπει να είναι σε θέση να κάνουν τις δικές τους επιλογές.

Όλα αυτά θα πρέπει να γίνουν σε μια κοινωνία βαριά επηρεασμένη από την κρίση. Στην οποία οι δομές κοινωνικής και πολιτικής προστασίας φαίνεται ότι δεν είναι πλέον κατάλληλα εξοπλισμένες για να αντιμετωπίσουν μεγάλες κρίσεις και να προστατέψουν τα πλέον ευάλωτα στρώματα του πληθυσμού - τα οποία είναι εκείνα που επηρεάζονται περισσότερο από τις καταστροφές και τις κρίσεις. Υπάρχουν βέβαια πόλεις, όπως η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη που προσπαθούν ήδη να γίνουν ανθεκτικότερες αλλά με το δικό τους τρόπο. Αυτό όμως από μόνο του δυστυχώς δεν αρκεί …