Δεξιότητες για την πραγματική ζωή

Δεξιότητες αντί για πτυχία μαζί με κριτική σκέψη, δεξιότητες επιβίωσης και ανθεκτικότητας καθώς και αγωγή του πολίτη
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 4 Ιουλίου 2023 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-483)

Έχουμε γράψει αρκετά για τις δεξιότητες. Πέρσι τέτοιο καιρό σε ένα άρθρο μου στο ηλεκτρονικό περιοδικό «Άλληλον» ανέφερα τις τέσσερις βασικές ή εγκάρσιες δεξιότητες των νεοεισερχόμενων στην αγορά εργασίας απόφοιτων δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Κατανόηση και σύνταξη κειμένου και αριθμητική. Ψηφιακές δεξιότητες (αξιοποίηση της πληροφορικής και του διαδικτύου). Γλωσσικές δεξιότητες (γνώση της μητρικής γλώσσας, γνώση μιας ξένης γλώσσας ως «ανεξάρτητοι χρήστες» επιπέδου Β2 και έναρξη εκμάθησης και μιας δεύτερης ξένης γλώσσας). Και τέλος Επιχειρηματικές δεξιότητες (ικανότητα ατομικής και ομαδικής εργασίας, αποτελεσματική επικοινωνία επιχειρηματικών ιδεών στους άλλους καθώς και δημιουργική και καινοτόμο σκέψη).

Τα παραπάνω αναφέρονται και σε συστάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την αντιμετώπιση της ανεργίας. Επιπλέον, πολλές επιχειρήσεις, ιδίως του εξωτερικού, εφαρμόζουν πλέον πολιτικές προσλήψεων με βάση την αρχή «Δεξιότητες όχι πτυχία». Κι αυτό είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον για όλα τα παιδιά που έδωσαν Πανελλήνιες εξετάσεις και περιμένουν να επιλέξουν τη σχολή στην οποία θα φοιτήσουν. Πιο σημαντικό κι από το πτυχίο τους θα είναι και τι έχουν μάθει να κάνουν στην «πιάτσα» όταν π.χ. θα δουλέψουν τα καλοκαίρια ή όταν κάνουν μια πρακτική εξάσκηση.

Κριτική σκέψη. Κατά τη γνώμη μου, πρόκειται για την σπουδαιότερη δεξιότητα. Μας προφυλάσσει από πολλές παγίδες της καθημερινότητας (π.χ. απάτες) και μας βοηθάει να κάνουμε τις καλύτερες επιλογές ως άτομα αλλά και ως πολίτες. Όταν η κόρη μου με ευχαρίστησε στην εισαγωγή του διδακτορικού της για το γεγονός ότι «την ώθησα στο μονοπάτι της κριτικής σκέψης, πάντα σε ετοιμότητα αλλά με μετριοφροσύνη» την ρώτησα έκπληκτος πότε είχα κάνει κάτι τέτοιο.

Μου θύμισε πως κάποτε που είχαμε πέσει σε μποτιλιάρισμα, την είχα προτρέψει να παρατηρήσει γύρω της και να μου πει τι συμπεράσματα έβγαζε. Έβλεπε αυτοκίνητα, μηχανάκια, μαγαζιά. Της έδειξα το μπροστινό μας αυτοκίνητο και της επεσήμανα ένα αυτοκόλλητο σύμβολο ψαριού.

Στο απορημένο της βλέμμα απάντησα εξηγώντας το ακρωνύμιο ΙΧΘΥΣ (Ιησούς Χριστός Θεού Υιός Σωτήρ) που χρησιμοποιούσαν οι πρώτοι χριστιανοί ως κώδικα αναγνώρισης. Σήμερα, το ίδιο στυλιζαρισμένο σύμβολο χρησιμοποιούν κυρίως τα μέλη ορισμένων προτεσταντικών οργανώσεων. Άρα ο οδηγός του μπροστινού μας αυτοκινήτου ήταν Χριστιανός, θρησκευόμενος και μάλλον διαμαρτυρόμενος.

Η παρατήρηση του κόσμου που μας περιβάλλει, η ανάλυση των ενδείξεων και η εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων ήταν μια δεξιότητα που έμαθα κατ’ αρχάς στους προσκόπους. Αλλά ευγνωμονώ παράλληλα και πολλούς από τους καθηγητές μου, οι οποίοι με έμαθαν να σκέπτομαι για τον εαυτό μου και να μην παπαγαλίζω.

Επιβίωση, πρώτες βοήθειες και ανθεκτικότητα. Πρόκειται για δεξιότητες που δεν διδάσκονται ούτε στο σπίτι ούτε στο σχολείο. Τις διδάσκουν στους προσκόπους και βοηθούν όσους τις κατέχουν να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες της ζωής όταν βρεθούν μόνοι τους (π.χ. ως σπουδαστές σε άλλη πόλη) αλλά και σε περίπτωση που χρειαστεί να βοηθήσουν κάποιον που κινδυνεύει. Πρόσφατα, διάβασα την εμπειρία κάποιου, ο οποίος κλήθηκε να βοηθήσει έναν ηλικιωμένο που είχε χάσει τις αισθήσεις του αλλά δεν ήξερε ΚΑΡΠΑ (Καρδιοπνευμονική Αναζωογόνηση).

Ευτυχώς, στην πόλη μας ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός σε συνεργασία με το Δήμο Χανίων οργανώνει περιοδικά μαθήματα πρώτων βοηθειών για όλους. Τι καλό θα ήταν όλοι οι απόφοιτοι δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης να είχαν εκπαιδευτεί στις Πρώτες Βοήθειες! Μια εκπαίδευση που μας βοηθά να συνειδητοποιήσουμε πρώτοι εμείς τους κινδύνους που απειλούν τη ζωή, την υγεία και την περιουσία μας έτσι ώστε να εντείνουμε την πρόληψη ατυχημάτων και καταστροφών.

Όσο για την ανθεκτικότητα, έχουμε γράψει αρκετά στο παρελθόν αλλά αξίζει να υπενθυμίσουμε τα τρία θεμελιώδη χαρακτηριστικά της όπως τα έμαθα από τη γιαγιά μου. Διαβητική από τα 30 της, είχε καταστραφεί αρκετές φορές από πυρκαγιά και είχε γνωρίσει το ξεριζωμό από την Πόλη το 1963, μαζί με όλη την οικογένεια της μητέρας μου.

Αντιμετώπιζε την πραγματικότητα με αισιοδοξία και με θέληση για επιβίωση. Η ζωή της είχε νόημα. Πιστή ορθόδοξη αλλά μακριά από το ιερατείο. Αντί να συχνάζει στις εκκλησίες προσέφερε δουλειά σε κορίτσια που είχαν ανάγκη, βοηθώντας τες να γίνουν οικονομικά ανεξάρτητες ως μοδίστρες. Και μας προέτρεπε να φροντίσουμε να τρώνε κι άλλοι ψωμί από εμάς, δίνοντας τους δουλειές, μεταφέροντάς τους δεξιότητες, βοηθώντας τους να ξεπεράσουν τις δυσκολίες της ζωής. Τέλος, η γιαγιά είχε το τρίτο χαρακτηριστικό της ανθεκτικότητας. Εφευρετικότητα. Τίποτα δεν πήγαινε χαμένο στην κουζίνα. Τα παλιά ρούχα με ένα-δυο μικρές μεταποιήσεις γίνονταν σαν καινούργια. Οι δύσκολες πελάτισσες έφευγαν πάντα ευχαριστημένες γιατί η γιαγιά εύρισκε λύσεις για όλα τα προβλήματα.

Μην υποτιμήσετε τη γιαγιά μου! Τα τρία θεμελιώδη χαρακτηριστικά της ανθεκτικότητας όπως μας τα δίδαξε με το παράδειγμα της, αποτελούν αντικείμενο άρθρων σε αμερικανικά περιοδικά διοίκησης επιχειρήσεων. Και συστήνονται ως απαραίτητη τροφή για σκέψη σε αυτήν την εποχή της κρίσης …

Οικονομικά και αγωγή του πολίτη. Πιστωτικές κάρτες, λογαριασμοί, φόροι, δάνεια, ασφάλειες. Πόσοι συμπολίτες μας κινδυνεύουν να χάσουν τις περιουσίες τους γιατί δεν γνώριζαν τα βασικά οικονομικά δεδομένα που διέπουν την κοινωνία μας; Οι περισσότεροι βέβαια προστρέχουν, συχνά κατόπιν εορτής, σε οικονομικούς συμβούλους, τραπεζίτες, φοροτεχνικούς. Αλλά μια ουσιαστική πρακτική γνώση στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση θα μπορούσε να γλυτώσει πολλούς από αγωνίες, χρεοκοπίες και οικογενειακές τραγωδίες. «Κατά το πάπλωμα και το ξάπλωμα» λέει μια παροιμία, υπονοώντας ότι δεν πρέπει να ξεπερνά κανείς τις οικονομικές του δυνατότητες.

Όσον αφορά την Αγωγή του Πολίτη υπάρχουν σχετικά μαθήματα στη 5η και 6η Δημοτικού και στη 3η Γυμνασίου αλλά φαίνεται πως μάλλον διδάσκονται πλημμελώς με αποτέλεσμα την πραγματική εκπαίδευση να αναλαμβάνουν οι διάφορες κομματικές νεολαίες. Κι έτσι οι πολίτες, η πλειοψηφία των οποίων δεν έχει μάθει να σκέπτεται κριτικά, ψηφίζει χωρίς στην πραγματικότητα να γνωρίζει τις θέσεις και τα προγράμματα αυτών που ζητούν την ψήφο του. Με αποτέλεσμα να ψηφίζουν είτε με βάση (κάποιο ιδεατό) οικονομικό τους συμφέρον, είτε επειδή συγκινούνται από την προσωπικότητα κάποιου ηγέτη-ποιμένα, είτε γιατί έτσι τους προτρέπει κάποιος ιδεολογικός (συνήθως κομματικός ή θρησκευτικός) συμβουλάτορας.

Άλλες απαραίτητες δεξιότητες, περιλαμβάνουν το διάλογο και την επίτευξη συμβιβασμών μέσω διαπραγμάτευσης, τη διαχείριση του χρόνου, τα μαστορέματα στο σπίτι, κοινωνικές δεξιότητες όπως ευγένεια και καλοί τρόποι, την επικοινωνία με τους άλλους και τέλος τη δυνατότητα επιλογής και μακροχρόνιας σχέσης με καλούς φίλους.