Περί ευθανασίας

Η ευθανασία ως υπέρτατη ένδειξη αγάπης και ηρωισμού θα πρέπει κάποτε να μας απασχολήσει ως κοινωνία …
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα την 1η Ιουλίου 2025 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-508)

Την αφορμή για να γράψω για το σημερινό θέμα μου την έδωσε ένα άρθρο γνώμης της Λασκαρίνας Λιακάκου στη LiFO με τίτλο «Όλα τα ’χαμε στην Ελλάδα, η ευθανασία μας έλειπε». Σε αυτό η αρθρογράφος στρέφεται κατά της ευθανασίας θεωρώντας ότι κάθε σχετική κουβέντα μετατρέπεται στο ερώτημα «πώς θα πεθάνουν πιο εύκολα οι φτωχοί που επιβαρύνουν τα συστήματα υγείας». Μάλιστα, συνδέει το ζήτημα της ευθανασίας με τις πρόσφατες δολοφονίες δύο 85χρονων γυναικών (μιας καρκινοπαθούς στο Ρέθυμνο και μιας ανοϊκής στο Χαϊδάρι). Τις δολοφόνησαν συγγενείς τους που δεν άντεχαν να τις βλέπουν να υποφέρουν.

Προσωπικά, έχοντας ζήσει 30 χρόνια στο Βέλγιο, που νομοθέτησε την αποποινικοποίηση της ευθανασίας από το 2002, έχω έλθει πολύ κοντά σε σχετικές περιπτώσεις. Πρόσφατα, συζητώντας με μια πολύ καλή φίλη, αυθόρμητα μου είπε ότι έχει ήδη κάνει «τα χαρτιά» της. Κι αυτό όχι γιατί πάσχει από κάποια βαριά, ανίατη αρρώστια. Αλλά επειδή δεν θέλει να ταλαιπωρήσει τους δικούς της, όταν και αν, βρεθεί με άνοια, με κάποια βαριά μορφή καρκίνου, ή προσβληθεί από κάποια άλλη ανίατη ασθένεια.

Γιατί η ευθανασία είναι κατ’ αρχάς η υπέρτατη ένδειξη αγάπης προς την οικογένεια μας στα μέλη της οποίας δεν θέλουμε να επιβάλουμε την «υποχρέωση» να μας παρέχουν παρηγορητική φροντίδα όταν θα είμαστε κατάκοιτοι, αποκομμένοι από το περιβάλλον με το οποίο δεν θα μπορούμε να επικοινωνούμε πια και το μόνο που θα πετυχαίνουμε είναι να ταλαιπωρούμε τα πρόσωπα που μας αγαπάνε και νοιώθουν την υποχρέωση να μας περιποιηθούν. Επειδή θεωρούν ότι έτσι κάνουν το καθήκον τους, ενώ στην πραγματικότητα λιώνουν επιβαρύνοντας τη δική τους υγεία.

Αλλά και η υπέρτατη ένδειξη ηρωισμού, όπως μας διδάσκει η αρχαιοελληνική μας παράδοση. Ας αναλογιστούμε ότι ο πρώτος που φέρεται να αποφάσισε να προχωρήσει σε ευθανασία ήταν ο Ηρακλής. Ο οποίος, όταν φόρεσε το δηλητηριασμένο πουκάμισο που του έδωσε η γυναίκα του και άρχισε να υποφέρει από φρικτούς πόνους, μάζεψε ξύλα και παρακάλεσε τον Φιλοκτήτη, που τον λυπήθηκε, να ανάψει τη φωτιά πάνω στην κορυφή του βουνού Οίτη, με αποτέλεσμα να καεί ζωντανός. Γι’ αυτό και μετά τον θάνατό του αποθεώθηκε και έγινε δεκτός στον Όλυμπο ανάμεσα στους θεούς.

Η ευθανασία στο κόσμο. Όπως αναφέρθηκε στο πλαίσιο μιας συζήτησης του Society Uncensored στη Μικρή Σκηνή της Στέγης (του Ιδρύματος Ωνάση) με τίτλο «Τελική έξοδος», «οκτώ χώρες στον κόσμο συν κάποιες Πολιτείες της Αυστραλίας επιτρέπουν σήμερα υπό αυστηρές προϋποθέσεις την ενεργητική εθελοντική ευθανασία. Από αυτές οι πέντε είναι ευρωπαϊκές (Ολλανδία, Βέλγιο, Λουξεμβούργο, Ισπανία, Πορτογαλία), με τη Μεγάλη Βρετανία να είναι η αμέσως επόμενη “υποψήφια”. Η Ελβετία την αποδέχεται επίσης αλλά μόνο για ξένους υπηκόους.

Αρκετά περισσότερες είναι οι χώρες όπου επιτρέπεται η παθητική ευθανασία (άρνηση θεραπείας/απόσυρση υποστήριξης ζωής), ανάμεσά τους και η Ελλάδα, όπου πάντως η υποβοηθούμενη αυτοκτονία κάθε μορφής αποτελεί ποινικό αδίκημα και επισύρει πέντε χρόνια φυλάκιση ή και παραπάνω για το πρόσωπο που συνέργησε. Στον Καναδά, πάλι, που από το 2016 επιτρέπει την εθελοντική ευθανασία, ένα 7% του πληθυσμού συναινεί να εφαρμοστεί και στους ίδιους».

Η διαδικασία της ευθανασίας στο Βέλγιο είναι ιδιαίτερα αυστηρή και εξελίσσεται σε δύο στάδια. Ο υποψήφιος πρέπει να έχει τα λογικά του και να έχει δηλώσει εγγράφως και εγκαίρως την επιθυμία του να κινηθεί η διαδικασία της ευθανασίας. Το αίτημα πρέπει να γίνει στον οικογενειακό γιατρό που γνωρίζει όλο το ιστορικό του ασθενούς και ο οποίος υποβάλλει μια εμπεριστατωμένη έκθεση σε εξειδικευμένο νοσοκομειακό κέντρο όπου θα πραγματοποιηθεί η ευθανασία.

Εκεί, ο ασθενής θα πρέπει να συναντήσει έναν εξειδικευμένο γιατρό ο οποίος θα βεβαιώσει πως η απόφασή του έχει ληφθεί εθελοντικά, μετά από βαθιά σκέψη, είναι επαναλαμβανόμενη και χωρίς εξωτερική πίεση. Ο ασθενής μπορεί να συνοδεύεται και από κάποιο πρόσωπο εμπιστοσύνης. Ειδικές αυστηρές διατάξεις ισχύουν και για ανήλικους με αποδεδειγμένη ευθυκρισία και ικανότητα λήψης αποφάσεων.

Ερευνώντας το σημερινό θέμα έπεσα και στο τελευταίο έργο του καταξιωμένου σκηνοθέτη Κώστα Γαβρά. Έχει τίτλο «Τελευταία πνοή» και πραγματεύεται μια σειρά από ιστορίες ασθενών που βρίσκονται στο τελευταίο στάδιο της ζωής τους και πώς συμπεριφέρονται οι δικοί τους άνθρωποι. Το κυριότερο δίδαγμα από αυτές και άλλες τέτοιες ιστορίες είναι ότι ο ασθενής πρέπει να γνωρίζει ακριβώς από τι πάσχει και ποιες είναι οι προοπτικές του.

Δυστυχώς, στη χώρα μας δεν έχουμε αυτή την κουλτούρα της ειλικρίνειας. Προσπαθούμε να κρύψουμε από τον ασθενή την πραγματική του κατάσταση, απαιτώντας και την συνένοχη σιωπή των γιατρών. Θυμάμαι, το παράπονο ενός θείου μου, όταν κατάλαβε ότι βρισκόταν στο τελικό στάδιο πριν την αναχώρηση. «Γιατί μου το κρύψατε;» είπε, και το βλέμμα του εξέφραζε όχι μόνο απορία αλλά και απέραντη θλίψη …

Ξέρω πως το ζήτημα της ευθανασίας δεν είναι το ευκολότερο θέμα συζήτησης, ιδίως όταν απευθύνεται σε μια κοινωνία η οποία φαίνεται πως δεν είναι ακόμη έτοιμη να το συζητήσει και πολύ περισσότερο να νομοθετήσει σχετικά. Γιατί εκτός από ζήτημα κουλτούρας, στην Ελλάδα έχουμε ένα προβληματικό σύστημα υγείας το οποίο δεν περιλαμβάνει οργανωμένη παρηγορητική φροντίδα.

Ας ελπίσουμε ότι κάποτε θα καταλάβουμε ότι δεν μπορούμε να καταστρέφουμε τις ζωές των παιδιών μας, επιβάλλοντας τους να μας φροντίζουν μέχρι να ξεψυχήσουμε. Και δεν είναι το κόστος με το οποίο επιβαρύνεται το Εθνικό Σύστημα Υγείας. Αλλά οι επιπτώσεις στη σωματική και ψυχική υγεία των «φροντιστών» που συχνά καταλήγουν να χρειάζονται περισσότερη φροντίδα οι ίδιοι …