Κινδυνεύουμε από μερικούς πολιτικούς;

Πόσο κινδυνεύουμε από αυτούς που υπόσχονται να μας σώσουν; Μπορούμε να περιορίσουμε τις δυσμενείς επιπτώσεις μιας ηγεσίας κατώτερης των προσδοκιών;
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 23 Μαΐου 2012 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα - 066.

Γράφαμε πριν τις εκλογές (ΧΝ 1/5/2012) για μερικές από τις ικανότητες που πρέπει να διαθέτουν οι ηγέτες οι οποίοι καλούνται να διαχειριστούν κράτη, κόμματα, μεγάλες ή μικρές επιχειρήσεις, διεθνείς οργανισμούς, ακόμη και οικογένειες, όταν βρίσκονται αντιμέτωποι με νέες προκλήσεις και δυσκολίες. Ικανότητες και χαρακτηριστικά που είναι απαραίτητα προκειμένου να επηρεάσουν θετικά τις εξελίξεις, να αντιμετωπίσουν με επιτυχία τις προκλήσεις και να βελτιώσουν τις συνθήκες ζωής των συμπολιτών, των συνεργατών ή των υφισταμένων τους. Παρακολουθώντας την πρόσφατη επικαιρότητα θυμήθηκα την ημερίδα που είχε οργανώσει στις 13 Ιουνίου 2008 η τότε Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ηρακλείου με τον τότε ευρωβουλευτή και νυν Περιφερειάρχη Σταύρο Αρναουτάκη με θέμα «Η προστασία του πολίτη από ατυχήματα και καταστροφές, μια ευκαιρία για ανάπτυξη». Εκεί λοιπόν είχε αναφερθεί ως ένας παράγοντας κινδύνου, εξίσου σοβαρός με τα τροχαία ατυχήματα που μαστίζουν τη Κρήτη, «η ίδια η διοίκηση, η οποία είναι απροετοίμαστη να αντιμετωπίσει νέες προκλήσεις όπως οι αλλαγές χρήσης γης και η διαχείριση χώρων όπως οι βιομηχανικές περιοχές και τα γειτνιάζοντα αεροδρόμια».


Ο τραγικός ποιητής του Ε΄ π. Χ. αιώνα Αγάθωνας, μας υπενθυμίζει ότι ο άρχοντας πρέπει να θυμάται τρία πράγματα, «ότι κυβερνά ανθρώπους, ότι πρέπει να κυβερνά σύμφωνα με τους νόμους και ότι δεν θα κυβερνά για πάντα» (Τον άρχοντα τριών δει μέμνησθαι: Πρώτον ότι ανθρώπων άρχει. Δεύτερον ότι κατά νόμους άρχει). Πως μπορεί κάποιος να κυβερνά με βάση τους νόμους όταν δεν τους γνωρίζει; Όταν δεν έχει μελετήσει και εμπεδώσει το Σύνταγμα της Ελλάδος; Όταν δεν γνωρίζει τις στοιχειώδεις αρχές στις οποίες στηρίζεται η Ευρωπαϊκή Ένωση όπως αυτές περιγράφονται στις Συνθήκες; Όταν υπερασπίζεται ή αντιτάσσεται στο περίφημο Μνημόνιο που δεν έχει καν διαβάσει; Φανταστείτε πόσο επικίνδυνος είναι ο οδηγός που δεν γνωρίζει τον κώδικα οδικής κυκλοφορίας αλλά επιμένει να οδηγεί ακόμη και στο αντίθετο ρεύμα. Φανταστείτε τον ηλεκτρολόγο που δεν γνωρίζει τη διαφορά μεταξύ των 12 και των 220 βόλτ αλλά επιμένει να αναλάβει την ηλεκτρολογική εγκατάσταση στο σπίτι σας. Ή τον καπετάνιο που δεν γνωρίζει τους διεθνείς κανόνες ναυσιπλοΐας και επιμένει να σας πάει από τα Χανιά στον Πειραιά!

Μερικοί πολιτικοί είναι λοιπόν επικίνδυνοι. Όχι μόνο γιατί δεν γνωρίζουν τους βασικούς νόμους που αποτελούν το πλαίσιο της συντεταγμένης πολιτείας την οποία φιλοδοξούν να κυβερνήσουν, αλλά και επειδή όταν τεθούν ενώπιον της άγνοιας ή της ημιμάθειάς τους από κάποιους που έχουν εντρυφήσει επιμελώς στα σχετικά κείμενα, ισχυρίζονται είτε ότι δεν τα αναγνωρίζουν είτε ότι θα τα αλλάξουν είτε ότι θα τα επαναδιαπραγματευθούν. Φυσικά, κανένας νόμος δεν είναι χαραγμένος στην πέτρα και οι σύγχρονες δημοκρατικές κοινωνίες στηρίζονται στην υπέρτατη αρχή της δυνατότητας να αυτοθεσμίζονται, δηλαδή να ορίζουν μόνες τους τις τύχες τους και τους βασικούς νόμους που τις διέπουν. Όμως οι βασικοί αυτοί νόμοι προβλέπουν και τις διαδικασίες τροποποίησής τους, που απαιτούν αυξημένες πλειοψηφίες έτσι ώστε οι αλλαγές να αντιστοιχούν στην ευρύτερη δυνατή κοινωνική συναίνεση. Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης αντίστοιχα, οι αλλαγές των βασικών κειμένων απαιτούν ομοφωνία των 27 κρατών μελών, διαδικασία που η εμπειρία έχει δείξει ότι είναι επίπονη και μακρόχρονη και απαιτεί λεπτομερή προετοιμασία, ενδελεχή γνώση και πολύπλοκη στρατηγική.

Μερικοί πολιτικοί εξακολουθούν να είναι επικίνδυνοι ακόμη κι αν γνωρίζουν και αποδέχονται τους βασικούς νόμους. Κι είναι επικίνδυνοι όταν δεν έχουν μελετήσει τις επιπτώσεις των υποσχέσεων τους σε βάθος χρόνου. Έτσι υπόσχονται πράγματα που είναι πρακτικώς ανεφάρμοστα, και στη συνέχεια μόλις αναλάβουν την εξουσία και αντιληφθούν ότι είναι αδύνατον να εφαρμόσουν αυτά που επαγγέλθηκαν κάνουν στροφή 180 μοιρών. Γιατί αντιβαίνουν στο Σύνταγμα. Γιατί δεν συνάδουν με τις Συνθήκες για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Γιατί έχουν δυσμενέστατες οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις. Ή τέλος γιατί ενδέχεται να θέσουν σε κίνδυνο την εθνική συνοχή και ασφάλεια. Ένα μέτρο της επικινδυνότητας μιας πολιτικής ηγεσίας για την κοινωνία θα μπορούσε να ήταν π.χ. η αυξομείωση των χρεωκοπιών, της εγκληματικότητας και των αυτοκτονιών καθώς και των εργατικών ατυχημάτων που προκαλούνται από τις οικείες αποφάσεις.

Τέλος, μερικοί μέλλοντες ηγέτες είναι επικίνδυνοι, όπως γράφαμε και την Πρωτομαγιά, γιατί δεν έχουν τις ικανότητες που θα τους επιτρέψουν να κυβερνήσουν αποτελεσματικά. Γιατί δεν μπορούν να αντιληφθούν και να διαχειριστούν την πολυπλοκότητα της διακυβέρνησης ώστε να ενεργούν με ορίζοντα δεκαετιών. Γιατί μεταχειρίζονται την συναισθηματική τους νοημοσύνη για πρόσκαιρη δημαγωγία και όχι για να στρέψουν τους διοικούμενους προς παραγωγικές δραστηριότητες. Ή γιατί χάνουν τον αυτοέλεγχο όταν αντιληφθούν ότι διαθέτουν απεριόριστη εξουσία.

Ευτυχώς, οι σύγχρονες δημοκρατίες έχουν βρει τρόπους να ελαχιστοποιούν τις συνέπειες όλων των παραπάνω κινδύνων. Ένας τρόπος είναι ο διαχωρισμός των εξουσιών σε νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική. Όταν οι εξουσίες αυτές συγχέονται οι κίνδυνοι αυξάνουν. Όταν παραμένουν διακριτές και ανεξάρτητες τότε οι δυσμενείς επιπτώσεις περιορίζονται. Ένας άλλος τρόπος είναι η αποφυγή της εκχώρησης απόλυτης κοινοβουλευτικής εξουσίας σε ένα άτομο ή σε μια ομάδα. Η περίφημη «αυτοδυναμία» που όλοι αποζητούν είναι μακροπρόθεσμα πολύ πιο επικίνδυνη από κάποιας μορφής «συνεργασία» ή «συναίνεση» που λαμβάνει εκ των πραγμάτων υπόψη τις ανάγκες και τις προσδοκίες ευρύτερων ομάδων και αμβλύνει τις έντονες αντιθέσεις και αντιπαραθέσεις, ιδίως σε περιόδους κρίσης. Όπως και στη διαχείριση καταστροφών απαιτείται η συνεργασία όλων των αρμόδιων υπηρεσιών για την επίτευξη του καλύτερου δυνατού αποτελέσματος έτσι και στη διαχείριση του κράτους η ανάπτυξη παραγωγικού διαλόγου και πνεύματος ουσιαστικής συνεργασίας μεταξύ των κομματικών ηγεσιών, με στόχο την υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων που απαιτεί η διακυβέρνηση της χώρας, μόνο θετικά αποτελέσματα μπορεί να έχει μακροπρόθεσμα. Εμείς ως πολίτες έχουμε το δικαίωμα αλλά και την υποχρέωση να απαιτήσουμε από τους ηγέτες μας να συνεννοηθούν!