Δογματικές εξαρτήσεις

Αρχίζεις ανυποψίαστος να ακολουθείς κάποιον «ποιμένα» και βρίσκεσαι ξαφνικά να πολεμάς σε έναν «ιερό πόλεμο»
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 24 Απριλίου 2018 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-327)

Ποιόν βλάπτει τελικά ο ναρκομανής, ο καπνιστής, ο τζογαδόρος, ο αλκοολικός, ο σεξομανής; Κατ’ αρχήν τον εαυτό του και δευτερευόντως το άμεσο περιβάλλον του. Την οικογένειά του, τα παιδιά του, τους συναδέλφους του. Ίσως την εταιρεία του, αν καταχραστεί χρήματα για να τζογάρει. Αλλά και το ανυποψίαστο θύμα που θα βρεθεί μπροστά του όταν απεγνωσμένα ψάχνει τη δόση του ή όταν έχει πιάσει το τιμόνι μαστουρωμένος ή μεθυσμένος.

Υπάρχουν όμως κι άλλες χειρότερες εξαρτήσεις. Που σε πολλές περιπτώσεις προκάλεσαν, και συνεχίζουν να προκαλούν, εκατομμύρια ή και δισεκατομμύρια θύματα. Πρόκειται για ορισμένες ιδεολογίες και αιρέσεις που συνδέονται με δογματικές εξαρτήσεις. Οι οποίες προκαλούν αντιπαλότητες, πολέμους, σφαγές, εξανδραποδισμούς, λιμούς, προσφυγιές, ατέλειωτα βάσανα και δυστυχίες.

Έχουμε γράψει και παλιότερα για το φαινόμενο αυτό (βλ. Χ.Ν. 25/9/2013). Χαρακτηριστικό του «σοφού ανθρώπου» (Homo sapiens) είναι ότι προσπαθεί να καταλάβει και να εξηγήσει τον πολύπλοκο κόσμο που μας περιβάλλει. Αυτό όμως απαιτεί μεγάλη προσπάθεια την οποία δεν είναι όλοι ικανοί ή πρόθυμοι να καταβάλουν. Με αποτέλεσμα οι περισσότεροι διαλέγουν και ακολουθούν έτοιμες συνταγές. Μια θρησκεία, μια πολιτική ή κοινωνικοοικονομική θεωρία, έναν κόκκινο, μαύρο ή πράσινο –ισμό.

Οι ποιμένες. Ωστόσο, λίγες είναι οι κοσμοθεωρίες που βοηθούν στην αντιμετώπιση του μεγαλύτερου φόβου του ανθρώπου, δηλαδή του φόβου του θανάτου. Με αποτέλεσμα μερικοί τολμηροί να ακολουθούν κάποια καινοφανή, συχνά απλοϊκή, «αιρετική» εξήγηση του κόσμου. Την οποία σερβίρει ένας χαρισματικός φιλόσοφος, ένας κήρυκας, ένας ιερέας, ένας πολιτικός ή ένας τηλεοπτικός αστέρας. Κι επειδή αυτή προσφέρει μια πρόσκαιρη ψυχική ικανοποίηση, αποτελεί στη συνέχεια την απόλυτη θεωρία στην οποία θυσιάζονται όλα, ακολουθώντας πιστά τον «ποιμένα»

Στην πραγματικότητα, όλες οι μεγάλες θρησκείες αλλά και οι πολιτικές και κοινωνικοοικονομικές θεωρίες ξεκίνησαν ως αιρέσεις, ως σέχτες στο πλαίσιο κάποιων «επίσημων» καθιερωμένων συστημάτων. Και μάλιστα διώχθηκαν γι’ αυτό μέχρι που να επικρατήσουν και να καθιερωθούν ως «επίσημες» για να αμφισβητηθούν στη συνέχεια από κάποιες άλλες …

Ο εχθρός. Πολλοί «ποιμένες» για να συσπειρώσουν την ομάδα τους, δημιουργούν έναν «εχθρό» εναντίον του οποίου θα πρέπει να αγωνιστούν οι πιστοί, οι ακόλουθοι, οι οπαδοί. Δυστυχώς αυτός ο «ιερός πόλεμος» δεν έχει πάντα στόχο τη βελτίωση της ανθρώπινης φύσης και τον πνευματικό εμπλουτισμό. Συχνά προσδιορίζεται με κριτήρια φυλετικά, ιδεολογικά, θρησκευτικά, ακόμη και γλωσσικά, βάζοντας τη σέχτα σε ένα μονοπάτι που δεν αργεί να την φέρει και στο στάδιο της βίας.

Σε μερικές περιπτώσεις ορισμένες «αιρέσεις» ασκούν βία εναντίον των ίδιων των μελών τους. Βιασμοί, σωματικές τιμωρίες όταν δεν ικανοποιούνται οι επιθυμίες του «ποιμένα», ακόμη και ομαδικές αυτοκτονίες. Ωστόσο, σε άλλες περιπτώσεις ο εχθρός είναι εξωτερικός και οι επιπτώσεις τραγικές αλλά και μακροχρόνιες. Γενοκτονίες, εθνοκαθάρσεις, πόλεμοι, τρομοκρατικές επιθέσεις, δολοφονίες επενδύονται με θρησκευτικό ή ιδεολογικό μανδύα. Κι έτσι καλούνται να τις εκτελέσουν οι πιστοί και ο οπαδοί υπακούοντας τυφλά στον «ποιμένα» ή στον αρχηγό …

Οι γενοκτονίες. Η Παλαιά Διαθήκη περιγράφει πολλές γενοκτονίες στο όνομα του Θεού. Τις βιαιότητες των Σταυροφόρων περιγράφει γλαφυρά ο λιβανέζος Αμίν Μααλούφ στο βιβλίο του «Οι Σταυροφορίες από τη σκοπιά των Αράβων», καθώς και ο βυζαντινός Νικήτας Χωνιάτης στο έργο του «Χρονική Διήγησις (Ιστορία Κωνσταντινουπόλεως)». Οι αποικιοκράτες δικαιολογούσαν τις βιαιότητες κατά των κατοίκων της Αφρικής, της Αμερικής και της Αυστραλίας με το σκεπτικό ότι ήταν «ψυχρά και ασθενικά ζώα, χωρίς κανένα σημάδι ψυχής».

Ο σκληρός πυρήνας των ναζί θεωρείται ότι ανήκε σε κάποια παγανιστική απόκρυφη σέχτα από την οποία προέκυψαν οι θεωρίες περί Άριας φυλής που οδήγησαν στη γενοκτονία των Εβραίων. Ακόμη περισσότερες ήταν οι δολοφονίες των «αντιφρονούντων» στη Σοβιετική Ένωση του Στάλιν και την Κίνα του Μάο αλλά και σε πολλά άλλα κομμουνιστικά και δικτατορικά καθεστώτα. Η υπακοή στις εντολές του κόμματος, του «πατερούλη», του «μεγάλου τιμονιέρη» και των διάφορων «καουδίγιο» και «ντούτσε» έπρεπε να είναι απόλυτη, όπως ακριβώς σε μια σέχτα.

Τρομοκρατία και σύγχρονη πολιτική. Στον μουσουλμανικό κόσμο ευδοκίμησε επίσης το φαινόμενο. Οι Ασασίνοι, δολοφονούσαν κυρίως σουνίτες θρησκευτικούς και πολιτικούς ηγέτες και έδρασαν στη Μέση Ανατολή παράλληλα σχεδόν με τις Σταυροφορίες. Οθωμανοί και Νεότουρκοι προχώρησαν σε μαζικές εξοντώσεις Αρμένιων και Ρωμιών χριστιανών. Η τρομοκρατική οργάνωση Αλ Κάιντα θεωρείται από πολλούς στο μουσουλμανικό κόσμο ως σέχτα, που αντιμάχεται τις ποιο φιλελεύθερες εκφάνσεις του Ισλάμ εναντίον των οποίων οργανώνει και θανατηφόρες επιθέσεις.

Πρόσφατα αποκαλύφθηκαν οι μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν για να επηρεαστεί η κοινή γνώμη στις αμερικανικές εκλογές και στο βρετανικό δημοψήφισμα. Με τη χρήση των προσωπικών τους προτιμήσεων και του ιστορικού τους στο Facebook. Μια εξελιγμένη μέθοδος για τη δημιουργία «πιστών» που θα επιλέξουν αυτά που τους υποδεικνύουν από τα παρασκήνια κάποιοι «γκουρού».

Υπάρχει ελπίδα; Ευτυχώς ορισμένες συνειδήσεις αφυπνίζονται και οι σώφρονες καταλαβαίνουν ότι πρέπει να βοηθήσουν τους νέους να αναπτύξουν κριτική σκέψη. Να μη δέχονται απλοϊκές εξηγήσεις για πολύπλοκα προβλήματα. Ο κόσμος μας δεν είναι ασπρόμαυρος αλλά πολύχρωμος. Παράλληλα, μερικοί οπαδοί αρχίζουν να αμφισβητούν τις αγαθές προθέσεις των διάφορων «ποιμένων» καταλαβαίνοντας, συχνά υποσυνείδητα, πως δεν κινδυνεύει μόνο η κοσμοθεωρία τους αλλά ίσως και η ζωή τους.

Ωστόσο, η επιστροφή στην κανονική κοινωνία των ακραίων περιπτώσεων είναι δύσκολη και απαιτεί εξειδικευμένη ψυχολογική υποστήριξη. Δυστυχώς, αν το θύμα είναι επιρρεπές στην εξάρτηση, είναι δυνατόν να μεταπέσει σε εξάρτηση από ψυχότροπες ουσίες ή από οινοπνευματώδη ποτά. Η αντιμετώπιση των δυσκολιών και της πολυπλοκότητας της ζωής απαιτεί θάρρος και δύναμη, που εν τέλει ο καθένας καλείται να αντλήσει από τον ίδιο του τον εαυτό.

Μακροπρόθεσμα ως κοινωνία θα πρέπει να δυσπιστούμε σε όσους μας πλησιάζουν «με ένδυμα προβάτου», με πατριωτικές ιαχές, με θεωρίες συνωμοσίας ή με την υπόσχεση επίλυσης κάθε προβλήματος σε ατομικό ή και συλλογικό επίπεδο αν εξαφανιστούν οι ξένοι, οι αλλόθρησκοι, οι διαφορετικοί. Αναπτύσσοντας την κριτική σκέψη μέσω της παιδείας θα μάθουμε κάποτε να τους αγνοούμε.