Περί αξιοκρατίας

Γνώσεις, ήθος και αξιοκρατία, τα τρία συστατικά που χρειάζονται για την πρόοδο του τόπου σύμφωνα με τον αείμνηστο καθηγητή Αντώνη Κονταράτο.
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα την Πρωτομαγιά 2018 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-328)

Την περασμένη εβδομάδα, στην θυελλώδη παραίτηση του από τη θέση του προέδρου του νεοσύστατου Ελληνικού Διαστημικού Οργανισμού, ο Δρ. Σταμάτης Κριμιζής, ανέφερε τρία αγαθά σε ανεπάρκεια από την σύγχρονη ελληνική κοινωνία. Αξιοκρατία, Αριστεία και Αξιολόγηση. Η συμμετοχή του στο διαστημικό πρόγραμμα των ΗΠΑ και σε αποστολές προς όλους τους πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος, μου θύμισε τον αείμνηστο Αντώνη Κονταράτο και τις περιπέτειες του στις αρχές της δεκαετίας του 1980.

Πριν φύγω από την Ελλάδα το 1984, τον είχα συναντήσει για την τελευταία συνέντευξη που έπαιρνα ως δημοσιογράφος. Συνέντευξη που είχε δημοσιευτεί στο τεύχος Ιανουαρίου-Φεβρουαρίου 1984 του περιοδικού Πτήση. Είχα ξεκινήσει τότε μια σειρά συνεντεύξεων με τίτλο «Οι Δημιουργοί» με στόχο την προβολή αξιόλογων επιστημόνων ως αντιστάθμισμα στην εντεινόμενη υποβάθμιση του πολιτιστικού επιπέδου που επιχειρούσαν διάφορα λαϊκά έντυπα εκείνη την εποχή – με στόχο να ξεβλαχέψουν ή μάλλον να αποβλακώσουν τους νέους.

Ο Κονταράτος ήταν ο μόνος Έλληνας στην μικρή ομάδα των στενών συνεργατών του Βέρνερ φον Μπράουν που σχεδίασαν και υλοποίησαν το πρόγραμμα Απόλλων για την αποστολή ανθρώπου στη Σελήνη. Επικεφαλής μιας ομάδας 16 διδακτόρων διαφόρων ειδικοτήτων – από βιοφυσικούς και ψυχολόγους μέχρι μαθηματικούς και χημικούς – είχε αναλάβει τον ρόλο του συμβούλου της NASA σχετικά με τα προβλήματα υγείας και ασφάλειας των αστροναυτών του προγράμματος Απόλλων και των διαπλανητικών επανδρωμένων πτήσεων που σχεδιάζονταν τότε.

Όσοι έχουν δει το έργο «Απόλλων 13» με τον Τομ Χάνκς, ας θυμηθούν τον τεχνικό που καλείται να σώσει τους αστροναύτες από την ασφυξία όταν παρουσιάζεται πρόβλημα στο σύστημα δέσμευσης του διοξειδίου του άνθρακα. Ο τεχνικός, που παριστάνει τον Κονταράτο, πρέπει να ταιριάξει έναν κύβο μέσα σε έναν κύλινδρο – κάτι που το πετυχαίνει μαζί με τους συνεργάτες του με κλασσική ελληνική καπατσοσύνη και με τρόπο εντελώς ανορθόδοξο.

Ωστόσο, η συμβολή του Κονταράτου δεν τελείωσε με την σημαντικότατη συμμετοχή του στο διαστημικό πρόγραμμα των ΗΠΑ. Ως πραγματικός διευθυντής προγραμμάτων έρευνας και ανάπτυξης συμμετείχε και σε πολλά άλλα προγράμματα όπως το Πρόγραμμα Ανίχνευσης Εξωγήινης Ζωής, τα Εθνικά Προγράμματα Υποβρύχιας Εξερεύνησης και Οδικής Ασφάλειας, τα προγράμματα καταπολέμησης του Καρκίνου και του AIDS και τέλος το Εθνικό Ενεργειακό Πρόγραμμα των ΗΠΑ.

Μετά το πρόγραμμα Απόλλων του προτάθηκε να αναλάβει το Ίδρυμα Σμιθσόνιαν (μουσείο επιστήμης και τεχνολογίας καθώς και ίδρυμα ερευνών) αλλά προτίμησε να επιστρέψει στην Ελλάδα. Το 1976 εξελέγη καθηγητής Διοίκησης στην Πολυτεχνική Σχολή του Πανεπιστημίου Πατρών και την περίοδο 1979 έως 1982 ανέλαβε διευθύνων σύμβουλος του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. Μόνος του καθόρισε τους στόχους του, αφού ο αρμόδιος Υπουργός δεν είχε ιδέα … «Να δημιουργήσω υποδομές στο ΕΙΕ που θα κρατήσουν κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες».

Μέχρι την άνοιξη του 1982, που αποχώρησε λόγω της κυβερνητικής αλλαγής, είχε πετύχει να δημιουργήσει μια κρίσιμη μάζα εγκεφάλων τριπλασιάζοντας το επιστημονικό προσωπικό, να εξοπλίσει το ΕΙΕ με όργανα και υπολογιστές και να εξαπλασιάσει την χρηματοδότησή του. Λίγο μετά αναγκάζεται να αποχωρήσει και από το Πανεπιστήμιο λόγω των αλλαγών στη νομοθεσία για την Ανώτατη Παιδεία και τις πιέσεις της νέας σοσιαλιστικής κυβέρνησης.

Ξαναπάει στην Αμερική για να επιστρέψει στις αρχές της δεκαετίας του 1990 αρχικά ως Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Θεραπευτηρίου «Ευαγγελισμός» και μετά ως ο πρώτος Γενικός Διευθυντής στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο. Τα βιβλία που συνέγραψε, τα βραβεία που έλαβε και η προσφορά του στη μελέτη της ιδιαίτερης πατρίδας του, της Σαντορίνης, μένουν για να τον θυμούνται όσοι αγαπούν το αθάνατο πνεύμα του ωραίου, του μεγάλου και τ’ αληθινού!

Θυμάμαι τα τελευταία του λόγια σ’ εκείνη την συνέντευξη, όπως τα αποτύπωσα στο αποχαιρετιστήριο άρθρο μου στους αναγνώστες του περιοδικού 4Τροχοί όπου έγραφα τη στήλη Καλειδοσκόπιο (Μάρτιος 1984). ««Για να διορθωθούν τα πράγματα στη χώρα μας χρειάζεται να δουλέψουν άνθρωποι που να διαθέτουν τρία κυρίως χαρακτηριστικά: γνώσεις, ήθος και την ικανότητα να προωθούν αξιοκρατικά τούς υφιστάμενούς τους, ακόμη κι αν αυτοί είναι καλύτεροι απ• αυτούς».

34 χρόνια αργότερα, η περιπέτεια του Δρ Σταμάτη Κριμιζή αλλά και των χιλιάδων επιστημόνων που, είτε φεύγουν στο εξωτερικό, είτε δεν τολμούν καν να σκεφτούν να επιστρέψουν, δείχνει ότι η συμβουλή του Αντώνη Κονταράτου παραμένει όχι μόνο επίκαιρη αλλά και πιο αναγκαία από ποτέ!