Η «άγνωστη» Ευρωπαϊκή Ένωση

Συνέντευξη στον Αντώνη Τριφύλλη που δημοσιεύτηκε στις 3/6/2020 στον ηλεκτρονικό κόμβο «Μεταρρύθμιση» με τον τίτλο «Παναγιώτης Αλεβαντής: "H Ευρωπαϊκή Ένωση, παραμένει «άγνωστη» στο ευρύ κοινό, παρόλο που επηρεάζει την καθημερινότητά μας"».

Εισαγωγή Το τεράστιο πρόβλημα της ενημέρωσης των Ευρωπαίων πολιτών για τη λειτουργία και τις αρμοδιότητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αναδεικνύει με τη συνέντευξή του στη «Μ» και τον Αντώνη Τριφύλλη, ο Παναγιώτης (Τάκης) Αλεβαντής, ο οποίος υπηρέτησε σε κύριες θέσεις της Έυρωπαϊκής Επιτροπής για πολλά χρόνια. 

• H Ευρωπαϊκή Ένωση, δηλώνει, παραμένει «άγνωστη» στο ευρύ κοινό, παρόλο που επηρεάζει την καθημερινότητά μας. Συνεπώς, δεν πρέπει να μας εκπλήσσει η αντίδραση του κόσμου. Απλώς δεν γνωρίζουν. Αλλά εκείνο που είναι ακόμη χειρότερο είναι ότι δεν γνωρίζουν και οι περισσότεροι διαμορφωτές της κοινής γνώμης όπως πολιτικοί, δημοσιογράφοι και εκπαιδευτικοί.
  
• Σημειώνει, ακόμη πως εκτός από την ελλιπή ενημέρωση στην εκπαίδευση, η εικόνα της Ένωσης περνάει μέσα από τον παραμορφωτικό φακό των εθνικών κυβερνήσεων και των αντίστοιχων ΜΜΕ. Όπου όλα τα θετικά πιστώνονται στις κυβερνήσεις και όλα τα αρνητικά και τα προβλήματα χρεώνονται στις Βρυξέλλες. 
• Για να αλλάξει αυτή η κατάσταση ο κ. Αλεβαντής προτείνει ένα μεγάλο πρόγραμμα εκπαίδευσης σε όλα τα επίπεδα, από το δημοτικό μέχρι το πανεπιστήμιο. Αλλά και ένα πρόγραμμα ενημέρωσης με τακτικές εκπομπές σε ραδιόφωνα, τηλεοράσεις αλλά και με ομιλίες σε διάφορες επαγγελματικές ενώσεις, σε πολιτιστικούς και μορφωτικούς συλλόγους, σε εταιρείες, σε οργανώσεις νεολαίας, κλπ. κλπ. Σε συνδυασμό με ιδιαίτερες δράσεις.
• Προτείνει, επίσης, την ένταση της οργανωμένης επιμόρφωσης των καθηγητών που καλούνται να διδάξουν για τα θέματα της ΕΕ , αλλά και τη συστηματική ενημέρωση των διαμορφωτών της κοινής γνώμης. 
  

«Αν ο κόσμος δεν γνωρίζει τι είναι, πως λειτουργεί και τι σημασία έχει για την καθημερινότητα του πολίτη η Ευρωπαϊκή Ένωση ας μην μας ξενίζει η έλλειψη εμπιστοσύνης και η αρνητική στάση προς αυτήν», λέει χαρακτηριστικά. 

Ολόκληρη η συνέντευξη

Από την εμπειρία σας στον τομέα της επικοινωνίας σχετικά με τα θέματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης που επηρεάζουν την καθημερινότητα των πολιτών, πώς εξηγείτε τα αποτελέσματα της έρευνας της διαΝΕΟσις, που δείχνουν ότι μόνο ένα ποσοστό 27,3% των Ελλήνων εμπιστεύονται την ΕΕ;

Κατ' αρχάς η έρευνα έγινε αρχές Απριλίου όταν είχε φουντώσει η συζήτηση για την αποτελεσματικότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης να αντιμετωπίσει την πανδημία. Παράλληλα, είχαν εκφραστεί δημόσια πολλές αμφιβολίες για το μέλλον της ίδιας της Ένωσης, συχνά με βάση ψευδή ή προπαγανδιστικά δημοσιεύματα υποκινούμενα από τρίτες χώρες.

Γενικά πάντως, εμπιστευόμαστε αυτό που γνωρίζουμε καλύτερα και η Ευρωπαϊκή Ένωση παραμένει «άγνωστη» στο ευρύ κοινό, παρόλο που επηρεάζει την καθημερινότητά μας. Θυμάμαι τις αντιδράσεις του κοινού σε κάποιες ομιλίες που έκανα με θέμα τη σχέση της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την καθημερινότητα των πολιτών. 

• Στην Πεύκη-Αττικής ένας νομικός μου είπε ότι παρόλο που εκπροσωπούσε τακτικά την Ελλάδα σε ομάδες εργασίας στις Βρυξέλλες ως εμπειρογνώμονας, για πρώτη φορά κατάλαβε τι είναι και πως λειτουργεί η Ένωση.
  
• Στο Πολυτεχνείο Κρήτης, μετά από μια παρουσίαση για τις δράσεις της Ένωσης στον τομέα ατυχημάτων και καταστροφών, ο υπεύθυνος καθηγητής δήλωσε ότι για τα περισσότερα από όσα ειπώθηκαν δεν είχε ιδέα.
  
• Τέλος, σε παρουσιάσεις που έκανα σε δασκάλους και καθηγητές ξένων γλωσσών για τις δράσεις της Ένωσης στον τομέα της πολυγλωσσίας διαπίστωσα πλήρη άγνοια ακόμη και βασικών γνώσεων σχετικά με τις πολιτικές της Ένωσης σε αυτό τον τομέα.
  

Συνεπώς, δεν πρέπει να μας εκπλήσσει η αντίδραση του κόσμου. Απλώς δεν γνωρίζουν. Αλλά εκείνο που είναι ακόμη χειρότερο είναι ότι δεν γνωρίζουν και οι περισσότεροι διαμορφωτές της κοινής γνώμης όπως πολιτικοί, δημοσιογράφοι και εκπαιδευτικοί.

Ποια είναι κατά τη γνώμη σας η πολιτική που θα έπρεπε να ακολουθήσει η Ελλάδα και η Ευρωπαϊκή Ένωση στον τομέα της επικοινωνίας;

Δεν αρκεί η απλή «ενημέρωση» ή «πληροφόρηση». Χρειάζεται ουσιαστική δουλειά σε βάθος. Κι αυτό γιατί σήμερα εκτός από τις αναγνωρισμένες αδυναμίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπάρχουν και πολυάριθμοι εξωτερικοί εχθροί που την βλέπουν αποκλειστικά ως μια μεγάλη αγορά την οποία θέλουν να εκμεταλλεύονται ποικιλοτρόπως. Χωρίς όμως να της αναγνωρίζουν το δικαίωμα και τη δυνατότητα να διαμορφώνει ουσιαστική οικονομική ή εξωτερική πολιτική και πολιτική άμυνας.

Δυστυχώς, η Ένωση δεν είχε ποτέ μια δυναμική πολιτική ενημέρωσης των πολιτών. Θυμάμαι, τι μου έγραψε ο υπεύθυνος για γεωγραφικά θέματα της Encyclopædia Britannica όταν του ανακοίνωσα ότι έφευγα από την εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Larousse-Britannica για μια μόνιμη θέση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. «Ελπίζω να βρείτε τις Βρυξέλλες πιο ζωντανές από τις εκδόσεις που πηγάζουν από εκεί».

Σίγουρα, από το 1984 όταν έγινε αυτό το σχόλιο, η Ένωση έχει κάνει πολλά βήματα για να βελτιώσει την εικόνα της προς τον έξω κόσμο. Όμως ο μέσος πολίτης δεν διαβάζει τις εκδόσεις και τα δελτία τύπου της Ένωσης. Ούτε βλέπει τα βίντεο στο Facebook ή τα ενημερωτικά μηνύματα στο Twitter. Και πόσοι από αυτούς που τα παρακολουθούν γνωρίζουν τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, ποιές είναι οι προκλήσεις και ποιές είναι οι βασικές αρχές λειτουργίας της Ένωσης;

Ένας από τους λόγους είναι κατά τη γνώμη μου και το γεγονός ότι η πολιτική της ενημέρωσης του κοινού υλοποιείται από υπαλλήλους που δεν έχουν καμία εμπειρία σε θέματα επικοινωνίας και ΜΜΕ. Θυμάμαι μια συνάντηση με ανθρώπους της ενημέρωσης από διάφορες υπηρεσίες που είχε οργανώσει η Ευρωπαία Επίτροπος Margot Wallström, στην οποία είχε ανατεθεί για πρώτη φορά ένα χαρτοφυλάκιο για την Επικοινωνιακή Στρατηγική στην Επιτροπή Μπαρόζο Ι (2004-2009). Ρώτησα έναν από τους βοηθούς της, που ήταν παλιός γνωστός και φίλος: «Πόσοι από τους υπαλλήλους της Γενικής Διεύθυνσης Πληροφόρησης έχουν σπουδάσει επικοινωνία ή έστω έχουν υπηρετήσει σε κάποια εφημερίδα, ή σε κάποιον ραδιοτηλεοπτικό σταθμό;». Απάντηση: «Για να τους μετρήσεις δεν χρειάζεσαι καν τα δάκτυλα των δύο χεριών …»

Παράλληλα, η εικόνα της Ένωσης περνάει μέσα από τον παραμορφωτικό φακό των εθνικών κυβερνήσεων και των αντίστοιχων ΜΜΕ. Όπου όλα τα θετικά πιστώνονται στις κυβερνήσεις και όλα τα αρνητικά και τα προβλήματα χρεώνονται στις Βρυξέλλες. Και τα ΜΜΕ για κάθε στραβό αναρωτιούνται «Και τι κάνουν οι Βρυξέλλες;». Όταν οι Συνθήκες δεν προβλέπουν καμία σχετική αρμοδιότητα …

Συνεπώς, η πολιτική που θα πρέπει να ακολουθήσει η Ένωση αλλά και η Ελλάδα είναι προφανής. Ένα μεγάλο πρόγραμμα εκπαίδευσης σε όλα τα επίπεδα, από το δημοτικό μέχρι το πανεπιστήμιο. Αλλά και ένα πρόγραμμα ενημέρωσης με τακτικές εκπομπές σε ραδιόφωνα, τηλεοράσεις αλλά και με ομιλίες σε διάφορες επαγγελματικές ενώσεις, σε πολιτιστικούς και μορφωτικούς συλλόγους, σε εταιρείες, σε οργανώσεις νεολαίας, κλπ. κλπ. Σε συνδυασμό με ιδιαίτερες δράσεις (π.χ. διαγωνισμούς και επισκέψεις στα θεσμικά όργανα της Ένωσης) για μαθητές, φοιτητές, διδάσκοντες, δημοσιογράφους, πολιτικούς και διαμορφωτές κοινής γνώμης.

Βλέπετε διαφορές από τα συστήματα των υπόλοιπων κρατών μελών;

Δεν έχω υπόψη μου τα συστήματα σε άλλα κράτη μέλη. Υπάρχει η Ευρωπαϊκή Ένωση Εκπαιδευτικών με παραρτήματα σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες (και στην Ελλάδα). Οι στόχοι της περιλαμβάνουν την προετοιμασία των επόμενων γενεών για να οικοδομήσουν την ευρωπαϊκή κοινωνία του μέλλοντος, την ενίσχυση της ευρωπαϊκής ταυτότητας και της ιδιότητας του ευρωπαίου πολίτη, την προώθηση πολυμερών σχολικών εταιρικών σχέσεων και τέλος την υποστήριξη της διδασκαλίας των ξένων γλωσσών.

Ωστόσο, είναι γνωστό ότι η παιδεία αποτελεί εθνική αρμοδιότητα κάτι που αποκλείει κάθε προσπάθεια ενός ξεχωριστού μαθήματος σχετικά με την Ευρωπαϊκή Ένωση με κοινή διδακτέα ύλη και μεθοδολογία.

Με βάση την εμπειρία από τη συμμετοχή σας σε ενημερώσεις στα σχολεία πως λειτουργεί το σύστημα σήμερα;

Εκ των ενόντων και με βάση τον πατριωτισμό ορισμένων εκπαιδευτικών. Τον Απρίλιο του 2010 η υπεύθυνη του Ανοικτού Πανεπιστημίου Κρήτης με σύστησε σε μια καθηγήτρια Χημείας στη Χίο, η οποία με κάλεσε να μιλήσω για την Ευρωπαϊκή Ένωση στους μαθητές της Β' Γυμνασίου όλων των Γυμνασίων της Χίου. Όπως μου εξήγησε της είχαν αναθέσει να διδάξει και το μάθημα της «Γεωλογίας-Γεωγραφίας» στη Β' Γυμνασίου, στο πλαίσιο του οποίου περιλαμβανόταν και μια ενότητα για την Ευρώπη με κεφάλαια για την Ευρωπαϊκή Ένωση και τη σημασία της, καθώς και για τις οικονομικές δραστηριότητες των Ευρωπαίων. Όμως, μου εξήγησε ότι οι καθηγητές που καλούνται να διδάξουν το συγκεκριμένο μάθημα, εκτός από το βιβλίο του εκπαιδευτικού που περιέχει μερικές, χρήσιμες αλλά μάλλον κακά δομημένες και ανεπαρκείς πληροφορίες, δεν φαίνεται να λαμβάνουν άλλη σχετική ενημέρωση (δεδομένου ότι συχνά δεν έχουν σπουδάσει καν Γεωγραφία, αλλά είναι άλλων ειδικοτήτων όπως Χημικοί, Φυσικοί, Βιολόγοι κλπ.).

Το ίδιο φαίνεται να συμβαίνει και σε άλλα μαθήματα όπως στην «Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή» (Γ' τάξη ημερήσιου Γυμνασίου) και «Σύγχρονος Κόσμος: Πολίτης και Δημοκρατία» (Β' Λυκείου ). Μάλιστα, διαπίστωσα ότι η συγγραφή αρκετών από τα σχετικά βιβλία είχε συγχρηματοδοτηθεί κατά 75% από ευρωπαϊκούς πόρους!

Στη Χίο παρακολούθησαν την παρουσίαση 200 περίπου παιδιά. Σε αυτήν και άλλες παρουσιάσεις που έκανα σε Γυμνάσια, από τις σχετικές συζητήσεις με τα παιδιά διαπίστωσα ότι υπάρχει τεράστιο ενδιαφέρον για τα θέματα της επικαιρότητας στα οποία εμπλέκεται η Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι ερωτήσεις κάλυπταν την οικονομική κατάσταση, το ευρώ, τον ρόλο του ΔΝΤ και τις προοπτικές της Ελλάδας στην ΕΕ.

Παρόμοιες αντιδράσεις είχα και μετά από παρουσιάσεις σε δασκάλους και καθηγητές δευτεροβάθμιας. Οι οποίοι, όπως ανέφερα και παραπάνω, διαπίστωναν κάθε φορά την άγνοιά τους για την Ευρωπαϊκή Ένωση παρόλο που υπεισέρχεται σε κάθε πτυχή της καθημερινότητάς μας.

Τι θα προτείνατε;

Ανέφερα προηγουμένως την ανάγκη για ένα μεγάλο πρόγραμμα εκπαίδευσης σε όλα τα επίπεδα, από το δημοτικό μέχρι το πανεπιστήμιο. Σε συνδυασμό με ένα ευρύ πρόγραμμα ενημέρωσης και ιδιαίτερες δράσεις για μαθητές, φοιτητές, διδάσκοντες, δημοσιογράφους, πολιτικούς και διαμορφωτές κοινής γνώμης.

Ας μην ξεχνούμε βέβαια ότι με βάση τις Συνθήκες, η Παιδεία αποτελεί αρμοδιότητα των κρατών μελών. Ωστόσο, η συμμετοχή μας στην Ένωση νομίζω πως δημιουργεί μια υποχρέωση εκπαίδευσης των μελλοντικών πολιτών στη λειτουργία των θεσμών, οι αποφάσεις των οποίων ρυθμίζουν τις ζωές μας. Όπως ανέφερα προηγουμένως η Ευρωπαϊκή Ένωση περιλαμβάνεται στο μάθημα «Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή» που διδάσκεται στο Δημοτικό (ΣΤ' τάξη) και στο Γυμνάσιο (Γ' τάξη ημερήσιου), στο μάθημα «Γεωλογία-Γεωγραφία» που διδάσκεται στο Γυμνάσιο (Β' τάξη), καθώς και στο μάθημα «Σύγχρονος Κόσμος: Πολίτης και Δημοκρατία» που διδάσκεται στο Λύκειο (Β' Λυκείου).

Θα πρότεινα λοιπόν την ένταση της οργανωμένης επιμόρφωσης των καθηγητών που καλούνται να διδάξουν τα παραπάνω θέματα με βάση ένα πρόγραμμα, στη διαμόρφωση του οποίου καλόν θα ήταν να συμμετέχουν και κάποιοι με εμπειρία στα θέματα της Ένωσης, ιδίως αυτά που επηρεάζουν την καθημερινότητα των πολιτών.

Σημαντική είναι επίσης η συστηματική ενημέρωση των διαμορφωτών της κοινής γνώμης. Το 2016, με πρωτοβουλία της Αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα είχε εκδοθεί ένας «Οδηγός ευρωπαϊκής πληροφόρησης για τους βουλευτές» που είχε τότε μοιραστεί σε όλα τα μέλη του Ελληνικού Κοινοβουλίου (επανεκδόθηκε το 2018). Ίσως να έπρεπε να συνοδεύεται και από μια σειρά μαθημάτων για όλους τους νέους βουλευτές, μετά από κάθε ανανέωση της Βουλής.

Θυμάμαι, όταν υπηρετούσα στην Μονάδα Πολιτικής Προστασίας της Επιτροπής ότι με είχε επισκεφτεί ένα νομάρχης που είχε προηγουμένως χρηματίσει και βουλευτής. Αφού τον ενημέρωσα για τις δράσεις και τα προγράμματα στον τομέα της προστασίας των πολιτών από ατυχήματα και καταστροφές, μου εξομολογήθηκε τα εξής: «Ως βουλευτής συμμετείχα σε πολλές ενημερωτικές αποστολές στα Βρυξέλλες. Όμως, η βασική μας προτεραιότητα ήταν να κάνουμε ψώνια … Ωστόσο, όταν εκλέχτηκα νομάρχης αντιμετώπισα ένα μεγάλο ατύχημα με χημικές ουσίες. Τότε μόνο αντιλήφθηκα ότι η σχετική νομοθεσία ήταν ενωσιακή. Δυστυχώς ενώ θα έπρεπε να την γνωρίζω εγώ την αγνοούσα! Στη συνέχεια έδωσα εντολή να μου ετοιμάσουν έναν φάκελο με όλες τις πράξεις της Ένωσης που μας αφορούσαν, κάτι που έπρεπε να γνωρίζω μετά από τόσα ταξίδια στις Βρυξέλλες …»

Τα ίδια θα μπορούσα να πω και για πολλούς δημοσιογράφους αλλά και για καθηγητές πανεπιστημίου. Οι πρώτοι, ξεφουρνίζουν λόγω άγνοιας διάφορες ανακρίβειες σχετικά με την Ένωση. Οι δεύτεροι, γνωρίζουν άριστα πως να αξιοποιήσουν τις διάφορες πηγές χρηματοδότησης των ευρωπαϊκών προγραμμάτων αλλά συνήθως αγνοούν τις διαδικασίες και τις βασικές αρχές της Ένωσης. Ίσως λοιπόν να έπρεπε να διαμορφωθεί ένας οδηγός και ένα πρόγραμμα επιμόρφωσης για δημοσιογράφους, καθηγητές ακόμη και για υποψήφιους ευρωβουλευτές. Θυμάμαι την ζωηρή συζήτηση που ακολούθησε την παρουσίαση που έκανα πριν από τις ευρωεκλογές του 2013 στα στελέχη μικρού φιλοευρωπαϊκού κόμματος (που συμμετείχε χωρίς επιτυχία στις εκλογές). Το θέμα ήταν «Ευρωπαϊκή Ένωση - Η γνωστή, η άγνωστη» και για άλλη μια φορά διαπίστωσα το μέγεθος της άγνοιας … 

Θα τελειώσω με δύο ενδεικτικές φράσεις. Η πρώτη του Martin Luther King Jr. «Το έθνος ή ο πολιτισμός που συνεχίζει να παράγει πνευματικά αδύναμους ανθρώπους εξαγοράζει με δόσεις τον δικό του πνευματικό θάνατο». Η δεύτερη του σεβασμιότατου μητροπολίτη Αργολίδας Νεκταρίου: «Πώς να το κάνουμε αδελφοί μου; Οι αγνοούντες χρειάζονται διδασκαλία. Όχι προβιβασμό στη θέση του δασκάλου».

Αν ο κόσμος δεν γνωρίζει τι είναι, πως λειτουργεί και τι σημασία έχει για την καθημερινότητα του πολίτη η Ευρωπαϊκή Ένωση, ας μην μας ξενίζει η έλλειψη εμπιστοσύνης και η αρνητική στάση προς αυτήν. Ακόμη χειρότερα αν οι διαμορφωτές της κοινής γνώμης διαδίδουν απόψεις που δεν έχουν καμία σχέση με την πραγματικότητα. Απόψεις που εύκολα μπορούν να εκμεταλλευτούν ξανά, διάφοροι λαϊκιστές για να πείσουν τον κόσμο να ψηφίσει εναντίον του συμφέροντος της χώρας, όπως έγινε στην περίπτωση του Brexit ή όπως έλλειψε να γίνει το 2015 με το δημοψήφισμα και στη χώρα μας. 

Ο Παναγιώτης (Τάκης) Αλεβαντής σπούδασε φυσικός, δούλεψε ως επιστημονικός συντάκτης στην εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Larousse-Britannica, στα περιοδικά Επίκαιρα, 4Τροχοί και Πτήση, και υπηρέτησε σε διάφορες θέσεις στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή από το 1984 έως το 2017. Από τις αρχές του 2011 αρθρογραφεί στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα. Ιστολόγιο: http://alevantis.blogspot.com.