Το μέλλον της αποχέτευσης στα Χανιά

Η υλοποίηση της νέας Οδηγίας για τα αστικά απόβλητα απαιτεί επειγόντως μελέτες και εκτιμήσεις κόστους
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 14 Οκτωβρίου 2025 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-511)

Ιστορία και κοινή λογική. Τα Χανιώτικα Νέα αναφέρονται τακτικά στα προβλήματα που έχουν οι κάτοικοι με την αποχέτευση στα Χανιά, όπως οι δυσοσμίες στην Παλιά Πόλη και στο Κουμπελή, αλλά και οι διαρροές λυμάτων από υπερχειλίσεις αγωγών στη Νέα Χώρα και αλλού. Παράλληλα, η αύξηση της δυναμικότητας του Κουμπελή και η επέκταση του δικτύου αποχέτευσης, σε περιβαλλοντικά ευαίσθητες περιοχές όπως η Παχιά Άμμος στον Σταυρό ή στον Καλαθά, χωρίς τις προβλεπόμενες από το νόμο, δημόσια διαθέσιμες, μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων, προκαλεί αντιδράσεις των κατοίκων.

Παράλληλα, όπως έδειξαν για άλλη μία φορά οι πρόσφατες πλημμύρες και υπερχειλίσεις αγωγών σε πολλά σημεία των Χανίων (Σούδα, Νέα Χώρα, Κλαδισός κλπ.) υπάρχει σοβαρό πρόβλημα και στην απομάκρυνση των νερών της βροχής, για τα οποία, στις περισσότερες περιοχές, δεν υπάρχουν δίκτυα ομβρίων προσαρμοσμένα στις εντεινόμενες βροχοπτώσεις λόγω της κλιματικής αλλαγής.

Οι αιτίες αυτών των προβλημάτων θα πρέπει κατ’ αρχάς να αναζητηθούν στα δύο εθνικά σχέδια αναδιοργάνωσης της τοπικής και περιφερειακής αυτοδιοίκησης, το σχέδιο Καποδίστριας (1997) και το σχέδιο Καλλικράτης (2010). Το αποτέλεσμα ήταν στο Δήμο Χανίων να συμπεριληφθούν και οι Δήμοι Ακρωτηρίου, Σούδας, Ελευθερίου Βενιζέλου, Θερίσου, Νέας Κυδωνίας και Κεραμιών.

Τα λύματα από όλα τα κτήρια των παραπάνω Δημοτικών Διαμερισμάτων (πλην Κεραμιών) αποφασίστηκε να διοχετευθούν μέσω δικτύων αποχέτευσης στην μοναδική εγκατάσταση επεξεργασίας λυμάτων (ΕΕΛ) στο Κουμπελή – κάτι που, λόγω της μορφολογίας του εδάφους απαίτησε μέχρι σήμερα τη λειτουργία 28 αντλιοστασίων … Επίσης, στην ΕΕΛ προστίθενται και «τα βοθρολύματα από ολόκληρο το Νομό Χανίων, καθώς και τα υγρά απόβλητα των βιομηχανικών/ παραγωγικών μονάδων που είναι ομοειδή ως προς τη σύσταση τους με τα αστικά λύματα».

Επιπλέον, λόγω της οικιστικής ανάπτυξης, οι μονοκατοικίες αντικαταστάθηκαν από πολυκατοικίες, ενώ στα χωράφια κτίστηκαν βίλες και ξενοδοχειακές μονάδες. Λογικά, τα δίκτυα και η εγκατάσταση του Κουμπελή που σχεδιάστηκαν με δεδομένα της δεκαετίας του 1990 έχουν φτάσει στα όρια των δυνατοτήτων τους, ακόμη κι αν οι αρμόδιοι δεν θέλουν να το παραδεχτούν δημόσια.

Νέα δεδομένα. Από την 1/1/2025 ισχύει στην Ευρωπαϊκή Ένωση η νέα Οδηγία (η 2024/3019), για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων. Θα πρέπει να έχει ενσωματωθεί στην ελληνική νομοθεσία μέχρι τις 31/7/2027 ενώ μέχρι την 1/1/2028, η Ελλάδα θα πρέπει να έχει καταρτίσει Εθνικό Πρόγραμμα Εφαρμογής της εν λόγω Οδηγίας. Το πρόγραμμα αυτό θα πρέπει να στηρίζεται σε αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης εφαρμογής της προηγούμενης αντίστοιχης οδηγίας του 1991 και να περιλαμβάνει «εκτίμηση των επενδύσεων που απαιτούνται για την ανακαίνιση, την αναβάθμιση ή την αντικατάσταση των υφιστάμενων υποδομών επεξεργασίας αστικών λυμάτων, συμπεριλαμβανομένων των δικτύων αποχέτευσης», καθώς και «προσδιορισμό ή, κατ’ ελάχιστον, ένδειξη των πιθανών πηγών δημόσιας χρηματοδότησης, όταν αυτές χρειάζονται για να συμπληρωθούν τα τέλη χρήσης».

Με τη νέα Οδηγία, εισάγονται ορισμένες καινοτομίες που πρέπει να ληφθούν υπόψη στο πλαίσιο των «ολοκληρωμένων σχεδίων διαχείρισης αστικών λυμάτων» που πρέπει να καταρτιστούν για κάθε «περιοχή αποστράγγισης οικισμών με ισοδύναμο πληθυσμό πάνω από 100.000 κατοίκους». Ένας στόχος αφορά τη «μείωση της ρύπανσης από υπερχειλίσεις λόγω νεροποντής» κι αυτό με τη λήψη «προληπτικών μέτρων … για την αποφυγή της εισόδου μη ρυπασμένων όμβριων υδάτων στα δίκτυα αποχέτευσης».


Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με «μέτρα που προάγουν τη φυσική συγκράτηση ή την αξιοποίηση των όμβριων υδάτων, και μέτρα για την αύξηση των πράσινων και των γαλάζιων χώρων στις αστικές περιοχές προκειμένου να μειωθούν οι υπερχειλίσεις λόγω νεροποντής ή για τον περιορισμό των αδιαπέραστων επιφανειών στους οικισμούς». Τέτοια μέτρα είναι οι λιμνούλες συγκέντρωσης ομβρίων και η μετατροπή αδιαπέραστων επιφανειών σε απορροφητικές (π.χ. χώροι στάθμευσης, πλακόστρωτες πλατείες – βλ. ΧΝ 2/10/2018).

Η νέα Οδηγία απαιτεί επίσης την εισαγωγή στις ΕΕΛ της τριτοβάθμιας και της τεταρτοβάθμιας επεξεργασίας. Σήμερα, στο Κουμπελή από την πρωτοβάθμια (απομάκρυνση μεγάλων ανόργανων υλικών, αιωρούμενων στερεών και άμμου), τη δευτεροβάθμια (αερόβια επεξεργασία με μικροοργανισμούς, απολύμανση, αναερόβια χώνευση) και την μερική τριτοβάθμια (απομάκρυνση αζώτου δηλ. απονιτρικοποίηση) επεξεργασία των λυμάτων, παράγεται λυματολάσπη (διατίθεται στο Χώρο Υγειονομικής Ταφής Κορακιάς), βιοαέριο (καλύπτει μέρος των ενεργειακών αναγκών της ΕΕΛ) και νερό άρδευσης (μόνο για τις ανάγκες της ΕΕΛ).

Σε πολλές χώρες επαναχρησιμοποιείται ευρύτερα στη γεωργία το νερό άρδευσης, και, μετά από περαιτέρω κατεργασία, η παραγόμενη λυματολάσπη ως λίπασμα. Η Οδηγία προβλέπει ευρύτερη χρήση του παραγόμενου βιοαερίου αλλά και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας προκειμένου η επεξεργασία των λυμάτων και η λειτουργία των δικτύων αποχέτευσης να μην καταναλώνει ενέργεια από εξωτερικές πηγές (ενεργειακή ουδετερότητα). Επίσης, η Οδηγία προβλέπει ότι οι ΕΕΛ και τα δίκτυα αποχέτευσης πρέπει «να σχεδιάζονται, να κατασκευάζονται, να λειτουργούν και να συντηρούνται με τρόπο που να εξασφαλίζει επαρκείς αποδόσεις υπό όλες τις συνήθεις τοπικές κλιματικές συνθήκες» και να λαμβάνονται ταυτόχρονα υπόψη «οι εποχιακές διακυμάνσεις του φορτίου και η ευπάθεια στην κλιματική αλλαγή».

Η επέκταση της τριτοβάθμιας επεξεργασίας προβλέπει απομάκρυνση εκτός από το άζωτο και του φωσφόρου, ενώ η τεταρτοβάθμια επεξεργασία περιλαμβάνει την απομάκρυνση επιλεγμένων φαρμάκων (π.χ. αντιβιοτικά), και άλλων χημικών ουσιών (αντιοξειδωτικά, επιβραδυντικά φλόγας, απολυμαντικά, καλλυντικά, εντομοκτόνα), καθώς και μικροπλαστικά. Ιδιαίτερη σημασία δίνουν οι επιστήμονες στις υπέρ- και πολύ-φθοριωμένες αλκυλιωμενες ενώσεις (PFAS) οι οποίες επειδή δεν διασπώνται χαρακτηρίζονται και ως «αιώνια χημικά». Μέρος του κόστους της τεταρτοβάθμιας επεξεργασίας θα κληθούν να καλύψουν οι βιομηχανίες φαρμάκων και καλλυντικών …

Αποκέντρωση και συμμετοχή του κοινού. Η Οδηγία προβλέπει επίσης ότι ακόμη και οικισμοί με ισοδύναμο πληθυσμό 1.000 κατοίκους θα πρέπει να συνδεθούν σε δίκτυο αποχέτευσης. Και το ερώτημα είναι θα σχεδιαστεί και πάλι η επέκταση των δικτύων αποχέτευσης με επιπλέον ενεργοβόρα αντλιοστάσια που θα προωθούν τα λύματα σε μια κεντρική ΕΕΛ (Κουμπελή), ή θα επιλεγούν πιο οικολογικές λύσεις. Όπως οι τεχνητοί υγροβιότοποι που παρουσιάστηκαν σε πρόσφατη σχετική Ημερίδα την οποία οργάνωσε το Εργαστήριο Τεχνολογίας και Διαχείρισης Περιβάλλοντος του Πολυτεχνείου Κρήτης (καθηγητής Αλέξανδρος Στεφανάκης) (βλ. ΧΝ 25/10/2025). Πρόκειται για μια πολλά υποσχόμενη πράσινη τεχνολογία που έχει δοκιμαστεί επί σειρά ετών σε πολλά μέρη του κόσμου, πρόσφατα ακόμη και στη ΔΕΥΑΧ (πειραματικά).

Στην Οδηγία ενσωματώνονται επίσης διατάξεις περί ενημέρωσης του ενδιαφερόμενου κοινού σε επίπεδο οικισμού καθώς και προβλέψεις για την δυνατότητα προσφυγής στη δικαιοσύνη από θιγόμενα άτομα, ιδίως αν έχει προκληθεί βλάβη της υγείας. Δικαίωμα προσφυγής έχουν και «μη κυβερνητικές οργανώσεις που προάγουν την προστασία του περιβάλλοντος ή της ανθρώπινης υγείας».

Οι διατάξεις αυτές συμπληρώνουν τις διατάξεις της Οδηγίας 2011/92/ΕΕ για την εκτίμηση των επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων δημοσίων και ιδιωτικών έργων στο περιβάλλον. Οδηγία η οποία καταστρατηγήθηκε το 2016 όταν αποφασίστηκε η επέκταση της δυναμικότητας του Κουμπελή από ισοδύναμο πληθυσμό 150.000 κατοίκων σε 170.000 κατοίκους, χωρίς να δημοσιοποιηθεί η σχετική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) ούτε να οργανωθεί η υποχρεωτική δημόσια διαβούλευση με βάση την ισχύουσα από τότε νομοθεσία της ΕΕ.

Τέλος η Οδηγία προβλέπει υποχρέωση εξασφάλισης της πρόσβασης σε υποδομές υγιεινής και αποχέτευσης «για όλους, ιδίως τις ευάλωτες και περιθωριοποιημένες ομάδες». Μάλιστα, σε όλους τους οικισμούς ι.π. 10.000 κατοίκων και άνω πρέπει να προβλεφθεί η «δημιουργία επαρκούς αριθμού εγκαταστάσεων υγιεινής σε δημόσιους χώρους, με ελεύθερη και, ιδίως για τις γυναίκες, ασφαλή πρόσβαση». Για οικισμούς με ι.π. 5.000 κατοίκων και άνω οι αρμόδιες αρχές πρέπει να διαθέτουν «επαρκή αριθμό δωρεάν εγκαταστάσεων υγιεινής σε δημόσια κτίρια, ιδίως σε διοικητικά κτίρια». Και τέλος, ενθαρρύνεται η «διάθεση εγκαταστάσεων υγιεινής για όλους, δωρεάν ή με μικρό τέλος εξυπηρέτησης, σε εστιατόρια, καταστήματα και παρόμοιους προσβάσιμους στο κοινό ιδιωτικούς χώρους».

Το μέλλον. Η εφαρμογή της Οδηγίας θα απαιτήσει σημαντικές επενδύσεις. Οι επενδύσεις ως γνωστόν απαιτούν σωστές, κοστολογημένες μελέτες, αφού η υλοποίηση των σχετικών έργων θα γίνει με ορίζοντα 20ετίας. Ποιος θα αναλάβει να κάνει μια πρώτη προμελέτη με μια πρώτη εκτίμηση του κόστους; Μήπως ο δήμος που λειτουργεί με ορίζοντα 4ετίας και στόχο τις επόμενες εκλογές; Μήπως οι υπηρεσίες που κινούνται δημοσιοϋπαλληλικά, προσπαθώντας συχνά να ικανοποιήσουν τον εκάστοτε πολιτικό τους προϊστάμενο; Βέβαια, θεωρώ ότι όσο πιο γρήγορα καταρτιστεί και τεθεί στη δημόσια συζήτηση μια τέτοια προμελέτη, τόσο πιο εύκολα θα βρεθεί και η απαραίτητη χρηματοδότηση για την υλοποίηση του έργου. Μήπως πρέπει να αναλάβουν δράση το Πολυτεχνείο, το Τεχνικό Επιμελητήριο, ή ακόμη και μια σύμπραξη εταιρειών ή και φιλανθρωπικών ιδρυμάτων (π.χ. Ωνάσειο, Ίδρυμα Σταύρου Νιάρχου, …);