Η άσχημη πλευρά του διαδικτύου

Ίσως ήλθε η ώρα να μπουν αυστηρότερα όρια στη μεγαλύτερη μηχανή προπαγάνδας στην ιστορία, καθιστώντας υπεύθυνες τις εταιρείες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης …
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 12 Ιανουαρίου 2021 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-451)

Την περασμένη εβδομάδα παρακολουθήσαμε στις οθόνες μας σε απευθείας μετάδοση πού καταλήγει μια κοινωνία που αφήνει τους δημαγωγούς να διεγείρουν τα χειρότερα ένστικτα του κόσμου. Όταν οι θεωρίες συνωμοσίας δεν βρίσκονται στο περιθώριο αλλά στο επίκεντρο. Παρακολουθήσαμε τι συμβαίνει όταν καταργείται η λογική, η επιστημονική γνώση και η επιχειρηματολογία με βάση τεκμήρια. Όταν, αντί για μια δημοκρατία, θεμελιωμένη σε κοινά αποδεκτές αλήθειες, ερωτοτροπούμε με την απολυταρχία που στηρίζεται σε κοινά αποδεκτά ψέματα και συνδυάζεται με την προβολή εγκλημάτων μίσους και επιθέσεων σε θρησκευτικές και εθνοτικές μειονότητες.

Ο ρόλος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Αυτό που δεν τονίστηκε είναι ότι όλο αυτό το μίσος και η βία διευκολύνθηκε από μια χούφτα διαδικτυακές εταιρείες που αποτελούν όλες μαζί την μεγαλύτερη μηχανή προπαγάνδας στην ιστορία. Οι αλγόριθμοι που χρησιμοποιούν εταιρείες όπως η Facebook, η Google (με τις μηχανές αναζήτησης και το YouTube), η Twitter και άλλες, κρατούν προσηλωμένους δισεκατομμύρια ανθρώπους ενισχύοντας ηθελημένα ιστορίες που διεγείρουν τα χειρότερα ένστικτά τους προκαλώντας τους οργή και φόβο.

Έτσι, οι ψευδείς ειδήσεις διαδίδονται γρηγορότερα από τις πραγματικές. Ιδίως, αφού στο διαδίκτυο όλα φαίνονται γνήσια. Οι ειδήσεις από το Κουλούρι ή το Βατράχι μοιάζουν με εκείνες του BBC. Οι Επιστολές του Ιησού έχουν την ίδια αξία με τις εκθέσεις του ΟΗΕ, και οι σαχλαμάρες ενός παράφρονα με τις απόψεις ενός νομπελίστα. 

Όταν, χάρη στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης διαδίδονται θεωρίες συνωμοσίας και ψεύδη, είναι ευκολότερη η χειραγώγηση των ψηφοφόρων στις εκλογές, η γενοκτονία των Ροχίνγκια στη Μιανμάρ (πρώην Βιρμανία) και η κατάληψη του Καπιτωλίου από τους αφιονισμένους οπαδούς του απερχόμενου προέδρου των ΗΠΑ. Όπως είπε και ο Βολταίρος «Αυτοί που μπορούν να σε κάνουν να πιστέψεις παραλογισμούς, είναι ικανοί να σε πείσουν να διαπράξεις φρικαλεότητες».


Δυστυχώς, σήμερα το διαδίκτυο επιτρέπει σε αυταρχικές προσωπικότητες να προωθούν παραλογισμούς σε δισεκατομμύρια ανθρώπους. Μάλιστα, παρόλο που ορισμένα κοινωνικά δίκτυα έχουν πάρει κάποια μέτρα για να περιορίσουν τη ρητορική μίσους και τις θεωρίες συνωμοσίας, τα μέτρα αυτά είναι κυρίως επιφανειακά. Και επηρεάζουν ήδη αρνητικά τη ζωή μας.

Πολλοί από τους ψηφοφόρους σε Ελλάδα και ΗΠΑ πιστεύουν στην απαίσια θεωρία της «μεγάλης αντικατάστασης» των Ελλήνων από μουσουλμάνους ή των Αμερικανών από ισπανόφωνους. Πολλοί πιστεύουν ότι δεν υπάρχει κορωνοϊός ή ότι τα εμβόλια είναι απάτη με αποτέλεσμα να αρνούνται τον εμβολιασμό. Τα βίντεο που επί χρόνια χαρακτήριζαν την κλιματική αλλαγή ως απάτη οδήγησαν τις ΗΠΑ να αποχωρήσουν από την Συμφωνία του Παρισιού για το Κλίμα.

Φυσικά, οι δημιουργοί του διαδικτύου δεν σχεδίασαν έναν βόθρο μισαλλοδοξίας και χυδαίων θεωριών συνωμοσίας με στόχο να απειλήσουν τις δημοκρατίες μας και τον πλανήτη. Γι’ αυτό και πρέπει να ξανασκεφτούμε τρόπους περιορισμού της διάδοσης μίσους, θεωριών συνωμοσίας και ψεμάτων από τα δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης.

Ελευθερία του λόγου δεν σημαίνει και ελεύθερη πρόσβαση. Θα υπάρχουν πάντα ρατσιστές, μισογύνηδες, αντισημίτες και παιδεραστές αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να τους δίνουμε ελεύθερο βήμα να διαδίδουν τις απόψεις τους και να στοχοποιούν τα θύματά τους. Άλλο πράγμα η συνταγματικά κατοχυρωμένη ελευθερία της έκφρασης και άλλο να καλωσορίσουμε σε δημόσιο χώρο ένα νεοναζί που κηρύττει την εξόντωση Εβραίων, ομοφυλόφιλων και μαύρων.

Μερικές προτάσεις. Με βάση τις γνώσεις μας για τον τρόπο με τον οποίο διαδίδουν την άγνοια οι μεγάλες βιομηχανίες προκειμένου να δημιουργούν αμφιβολίες (π.χ. καπνοβιομηχανίες για τους κινδύνους από το τσιγάρο, κλάδος ορυκτών καυσίμων για την κλιματική αλλαγή, βλ. ΧΝ 28/4/2020) φαίνεται ότι δεν αρκεί η απλή διαγραφή από τις πλατφόρμες κάποιων προβεβλημένων χρηστών (π.χ. του προέδρου των ΗΠΑ από το Twitter).

Η Μίτσελ Μπέικερ, διευθύντρια του ιδρύματος Μοζίλα, που ανέπτυξε και διαθέτει τον φυλλομετρητή Firefox πρότεινε πρόσφατα κάποια μέτρα. Ποιός πληρώνει για τις διαφημίσεις και πόσο, ποιοί χρήστες στοχοποιούνται. Διαφάνεια των αλγόριθμων: ποιό περιεχόμενο ενισχύεται, σε ποιούς χρήστες και με τι επιπτώσεις. Ενίσχυση των ειδήσεων με βάση τα γεγονότα και περιορισμός της παραπληροφόρησης. Ενδελεχείς μελέτες από ανεξάρτητους ερευνητές των επιπτώσεων που έχουν οι πλατφόρμες σε ανθρώπους και κοινωνίες και τρόποι βελτίωσης της κατάστασης.

Παράλληλα, οι μεγάλες εταιρείες των δικτύων κοινωνικής δικτύωσης θα πρέπει να προσλάβουν περισσότερους επόπτες για να διαγράφουν ψευδείς ειδήσεις και θεωρίες συνωμοσίας. Απαιτούνται βέβαια επενδύσεις και προσλήψεις προσωπικού – ακόμη κι αν αυτό σημαίνει ότι θα μειωθούν τα κέρδη μερικών από τις πλουσιότερες εταιρείες παγκοσμίως.

Περισσότερη ευθύνη. Επίσης, οι εταιρείες αυτές θα πρέπει κάποτε να χαρακτηριστούν ως εκδότες – οι μεγαλύτεροι παγκοσμίως. Και να τους επιβληθούν πρότυπα και κανόνες όπως στις εφημερίδες, τα περιοδικά, τις ταινίες, τα ραδιόφωνα και τις τηλεοράσεις. Θα πρέπει μάλιστα να ελέγχονται και οι μεταδιδόμενες διαφημίσεις κάτι που δεν συμβαίνει σήμερα για τις επί πληρωμή καταχωρήσεις.

Άλλη ιδέα είναι να θεσπιστεί και για τα δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης ένα κανονιστικό περιβάλλον αντίστοιχο με εκείνο που ισχύει για τα ελαττωματικά προϊόντα. Σήμερα έχουν ήδη ευθύνη για την χρήση των δικτύων από παιδεραστές για την στοχοποίηση ανήλικων. Αυτή η ευθύνη θα πρέπει να επεκταθεί και για την υποκίνηση μαζικών δολοφονιών για ρατσιστικούς ή θρησκευτικούς λόγους, καθώς και για λιβελογραφήματα και συκοφαντίες με βάση ψευδή στοιχεία.

Αν εκραγεί η μηχανή του αυτοκινήτου σας ή δεν λειτουργήσουν οι ζώνες ασφαλείας και οι αερόσακοι σε περίπτωση ατυχήματος, οι αυτοκινητοβιομηχανίες ανακαλούν χιλιάδες αυτοκίνητα, κάτι που κοστίζει δισεκατομμύρια. Μήπως ήλθε η ώρα να πούμε στη Facebook, τη YouTube και την Twitter ότι τα προϊόντα τους είναι ελαττωματικά και πρέπει να τα επιδιορθώσουν, ανεξαρτήτως κόστους;

Μάλιστα τα πρόστιμα από μόνα τους ίσως να μην φτάνουν. Μήπως ήλθε η ώρα να πούμε στους διευθυντές αυτών των εταιρειών πως αν στο μέλλον επιτρέψετε παρεμβάσεις ξένων δυνάμεων σε εκλογικές διαδικασίες, αν διευκολύνετε γενοκτονίες ή εγκλήματα ρατσιστικού ή θρησκευτικού μίσους θα πάτε φυλακή; Γιατί απώτερος στόχος της κοινωνίας μας θα πρέπει να είναι οι άνθρωποι να μην στοχοποιούνται, να μην παρενοχλούνται και να μην δολοφονούνται εξαιτίας του ποιοι είναι, από πού κατάγονται, ποιούς ερωτεύονται και πώς προσεύχονται.

(Με στοιχεία από έναν λόγο του ηθοποιού, συγγραφέα και παραγωγού Sacha Baron Cohen και άλλες πληροφορίες).