Το διακύβευμα του πολέμου και τι μπορούμε να κάνουμε

Σφαίρες επιρροής ή δικαίωμα ελεύθερης επιλογής; Γιάλτα ή Ελσίνκι;
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 5 Απριλίου 2022 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-467)

Λίγη ιστορία. Από την αρχαιότητα την Ανατολή την χαρακτήριζαν αυταρχικά καθεστώτα. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, οι Πέρσες θεωρούσαν δικά τους την Ασία και τα βάρβαρα έθνη που την κατοικούσαν (Ιστορίαι, 1.4.4.). Με τον ίδιο τρόπο οι Ρώσοι φαίνεται πως ακόμη θεωρούν ότι τους ανήκουν δικαιωματικά μια σειρά από εθνότητες, που αποτελούσαν τμήματα της Ρωσικής Αυτοκρατορίας και συστατικά μέρη της πάλαι ποτέ Σοβιετικής Ένωσης (ΕΣΣΔ).

Όμως, με τη διάλυση της ΕΣΣΔ το 1991, τα περισσότερα από τα έθνη αυτά που είχαν υποφέρει επί αιώνες τα πάνδεινα από τους τσάρους και τους σοβιετικούς ανεξαρτητοποιήθηκαν. Στα δυτικά, τρία από τα νέα ανεξάρτητα κράτη (Λετονία, Λιθουανία, Εσθονία) αντικατέστησαν τα προηγούμενα αυταρχικά κομμουνιστικά τους καθεστώτα με φιλελεύθερες δημοκρατίες και εντάχθηκαν σε δυτικής επιρροής σχηματισμούς (ΝΑΤΟ και Ευρωπαϊκή Ένωση).

Ακολούθησαν έτσι το παράδειγμα και άλλων κρατών (Πολωνία, Ρουμανία, Βουλγαρία, Ουγγαρία, Τσεχία, Σλοβακία), τα οποία μέσω του Συμφώνου της Βαρσοβίας ανήκαν στην σφαίρα επιρροής της ΕΣΣΔ. Σε αντίθεση με κάποια νέα κράτη που έμειναν στην σφαίρα επιρροής της Ρωσίας (Λευκορωσία, Μολδαβία), στην Ουκρανία ξεκίνησε το 2013, με την εξέγερση στην Ευρωπλατεία (Euromaidan), μια πορεία σύνδεσης με την Ευρωπαϊκή Ένωση, γεγονός που προκάλεσε την εισβολή της Ρωσίας στην Κριμαία, την οποία και στη συνέχεια προσάρτησε.

Ακολούθησαν σειρά από φιλορωσικές και αντικυβερνητικές διαδηλώσεις στην περιοχή του Ντονμπάς που εξελίχτηκαν σε ένοπλη σύγκρουση μεταξύ των αποσχιστικών δυνάμεων, οι οποίες προχώρησαν στην ανεξαρτητοποίησή τους από την Ουκρανία και στην δημιουργία δύο Λαϊκών Δημοκρατιών (Ντονέτσκ και Λουγκάνσκ). Παρά τις συμφωνίες του Μινσκ (το 2015) για κατάπαυση του πυρός και ειρηνική διευθέτηση του ζητήματος, οι εχθροπραξίες με συμμετοχή και Ρώσων συνεχίστηκαν.

Στις εκλογές του 2019 οι Ουκρανοί εξέλεξαν ως πρόεδρο τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι που είχε υποσχεθεί προεκλογικά την προσχώρηση της Ουκρανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στο ΝΑΤΟ. Το 2022 η Ρωσία αναγνώρισε τις φιλορωσικές κυβερνήσεις που είχαν εκλεγεί στις δύο Λαϊκές Δημοκρατίες στην περιοχή του Ντονμπάς και με διάφορα προσχήματα προχώρησε στην εισβολή της Ουκρανίας.

Τι διακυβεύεται στην Ουκρανία. Στην Ουκρανία αντιπαρατίθενται δύο φιλοσοφίες όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να λειτουργούν οι διεθνείς σχέσεις. Εκείνη της Γιάλτας με εκείνη της Τελικής Πράξης του Ελσίνκι. Το 1945 στην Γιάλτα οι Στάλιν, Ρούσβελτ και Τσώρτσιλ χώρισαν την Ευρώπη σε «σφαίρες επιρροής» – με την Ανατολική Ευρώπη στην ΕΣΣΔ και την Δυτική στην υπερατλαντική συμμαχία η οποία ξεκίνησε την ανασυγκρότηση των δημοκρατιών της Ευρώπης.

Αντίθετα, η Τελική Πράξη του Ελσίνκι, με την οποία δημιουργήθηκε η Διάσκεψη για την Ασφάλεια και Συνεργασία στην Ευρώπη (ΔΑΣΕ που μετατράπηκε σε Οργανισμό - ΟΑΣΕ), περιγράφει μιάν Ευρώπη ανεξάρτητων, κυρίαρχων κρατών κάθε ένα από τα οποία μπορεί να επιλέξει ελεύθερα τις συμμαχίες του. Στην εν λόγω πράξη του 1975 προβλέπεται ότι τα συμμετέχοντα κράτη «έχουν το δικαίωμα να ανήκουν ή να μην ανήκουν σε διεθνείς οργανισμούς, να αποτελούν ή να μην αποτελούν συμβαλλόμενα μέρη σε διμερείς και πολυμερείς συνθήκες συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος να αποτελούν ή να μην αποτελούν συμβαλλόμενα μέρη σε συνθήκες συμμαχιών· έχουν επίσης το δικαίωμα σε ουδετερότητα».

Με λίγα λόγια οι Ουκρανοί αγωνίζονται για το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση και την ελευθερία επιλογής όπως αγωνίστηκαν οι Σπαρτιάτες στις Θερμοπύλες, αλλά και οι Αθηναίοι στο Μαραθώνα και στη Σαλαμίνα. Αντίθετα, οι Ρώσοι, ως νέοι Πέρσες θέλουν να επιβάλουν μια νέα Γιάλτα σκοτώνοντας την ανεξαρτησία της Ουκρανίας, θέτοντάς την υπό την ηγεμονία τους και (με βάση δηλώσεις αξιωματούχων) αναβιώνοντας ένα μέρος τουλάχιστον της απολεσθείσας αυτοκρατορίας τους.

Κι αυτό γιατί, στην πραγματικότητα, οι Ρώσοι δεν έχουν αναπτύξει τη δική τους εθνική συνείδηση όπως οι άλλες εθνότητες της πρώην ΕΣΣΔ, αλλά οι ηγέτες τους θεωρούν πως ως διάδοχοι της Τσαρικής Αυτοκρατορίας και της ΕΣΣΔ έχουν δικαίωμα να ρυθμίζουν τις τύχες των λαών που τις περιβάλλουν όπως έκαναν επί αιώνες. Μάλιστα ορισμένες ακραίες εθνικιστικές ομάδες στη Ρωσία ονειρεύονται την εγκαθίδρυση μιας 5ης Αυτοκρατορίας από έναν 5ο Στάλιν (μετά τους Άγιο Βλαδίμηρο τον Μέγα, Ιβάν τον Τρομερό, Μέγα Πέτρο και τον Ιωσήφ Στάλιν). Αυτός ο Μεσσίας, θα αποκαταστήσει, κατά τα λεγόμενά τους, το ιδανικό κομμουνιστικό καθεστώς που ονειρεύτηκαν, αλλά δεν κατόρθωσαν να υλοποιήσουν οι σοβιετικοί ...

Η Ρωσική ηγεσία, θεωρώντας μάλιστα πως είναι διάδοχος των παραπάνω καθεστώτων δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει όλη τη μεθοδολογία των σοβιετικών μυστικών υπηρεσιών (KGB) για να διασπείρει άφθονη παραπληροφόρηση και προπαγάνδα αλλά και να απαλλάσσεται από ενοχλητικούς αντιπάλους με δηλητηριάσεις και μακροχρόνιες φυλακίσεις. Παράλληλα, επειδή υπάρχει παράδοση στις φρικαλεότητες κατά των αντιπάλων, δεν διστάζει σε όλες τις πολεμικές επιχειρήσεις να φανερώνει όλη της τη σκληρότητα, ακόμη και κατά των αμάχων …

Το καλοκαίρι του 1905 είχε γνωρίσει και η Κρήτη την ρωσική τρομοκρατία που ασκήθηκε στο Ρέθυμνο κατά των επαναστατών του Θερίσου. Κι όλοι γνωρίζουν ότι δεν διστάζει να εφαρμόσει πολιτική καμένης γης, ακόμη κι αν πρόκειται για τη δική της – έτσι νίκησε τον Ναπολέοντα και τον Χίτλερ … Δυστυχώς, σήμερα διαθέτει και πυρηνικό οπλοστάσιο …

Πώς μπορούμε να αντιδράσουμε. «Το πρώτο θύμα του πολέμου είναι η αλήθεια, μάλιστα το μεγαλύτερο ψέμα είναι ότι ο πόλεμος γίνεται για την προστασία των γυναικών και των κατοικιών» είπε σε ένα εκπαιδευτικό συνέδριο το 1915 η Ήθελ Άνανκιν Σνόουντεν, βρετανίδα σοσιαλίστρια, ακτιβίστρια ανθρωπίνων δικαιωμάτων και φεμινίστρια πολιτικός. Κατ’ αρχήν λοιπόν δεν πιστεύουμε την προπαγάνδα, ιδίως του επιτιθέμενου όταν μάλιστα επικαλείται έωλα ιστορικά δικαιώματα και ανεδαφικές προφάσεις περί υποτιθέμενων απειλών.

Είναι προφανές ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση, με πρωτοπόρο τη Γερμανία, έχει αναπτύξει τεράστια εξάρτηση από τους ενεργειακούς πόρους της Ρωσίας, ιδίως από το φυσικό αέριο. Η Ελλάδα θα πρέπει να αναπτύξει το ταχύτερο τους δικούς της ενεργειακούς πόρους (ανανεώσιμες πηγές, υδρογονάνθρακες) και αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να περιοριστούν οι αδικαιολόγητες εναντιώσεις σε κάθε σχετική προσπάθεια με ταυτόχρονη ενίσχυση της εξοικονόμησης ενέργειας.

Μια από τις επιπτώσεις του πολέμου είναι και η επαπειλούμενη επισιτιστική κρίση. Η Κοινή Γεωργική Πολιτική είχε από το 1957 ως στόχο «να εξασφαλίζει τον εφοδιασμό» και «να διασφαλίζει λογικές τιμές κατά την προσφορά αγαθών στους καταναλωτές». Κι αυτό για να μη ζήσει ξανά η Ευρώπη την επισιτιστική κρίση που γνώρισε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά. Ωστόσο, φαίνεται πως οι στόχοι αυτοί δεν επιτυγχάνονται. Γι’ αυτό και παράλληλα με την όποια δημιουργία αποθεμάτων τροφίμων, ας αρχίσουμε την καλλιέργεια λαχανόκηπων της κρίσης, ή ακόμη και την εκτροφή οικόσιτων ζώων (κότες, αιγοπρόβατα, κουνέλια).

Είναι σίγουρο πως στο τέλος η ελευθερία και η δημοκρατία θα νικήσουν, όπως συνήθως γίνεται από την εποχή των Περσικών Πολέμων. Όμως εντωμεταξύ θα πρέπει όλοι να αγωνιστούμε προς αυτή την κατεύθυνση έχοντας επίγνωση του διακυβεύματος … Ακόμη και υπό την απειλή καμένης Γης.