Κύριες αιτίες θανάτου το κάπνισμα και η κακή διατροφή

Αναλύοντας τις πραγματικές αιτίες στις οποίες οφείλονταν οι περισσότεροι θάνατοι στην Ελλάδα το 2019 και τις σοβαρές ελλείψεις κυβερνητικής πολιτικής για την αντιμετώπισή τους
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα την 1η Μαρτίου 2022 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-466)

Πανδημία. Πόλεμος. Οι σχετικές ειδήσεις καταλαμβάνουν τα πρωτοσέλιδα τηλεοπτικών και ηλεκτρονικών ειδήσεων και εφημερίδων. Έτσι, την περασμένη εβδομάδα, πέρασε μάλλον απαρατήρητη η ανακοίνωση της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛΣΤΑΤ) για τις αιτίες θανάτου στην Ελλάδα το 2019. Ωστόσο, από την ανάλυση των δεδομένων για αυτήν την τελευταία χρονιά προ κορωνοϊού, προκύπτουν ενδιαφέροντα συμπεράσματα, τα οποία, νομίζω ότι, αξίζει να τα προσέξουμε περισσότερο.

Στις πρώτες θέσεις, βρίσκονται όπως πάντα τα νοσήματα του κυκλοφορικού (ή καρδιαγγειακά) οι νεοπλασίες (καρκίνοι) και τα νοσήματα του αναπνευστικού. Ωστόσο, δεν αναφέρονται οι πραγματικές αιτίες που προκαλούν αυτές τις θανατηφόρες ασθένειες.

Δύο παράγοντες κινδύνου. Για τους θανάτους από καρδιαγγειακές παθήσεις η βιβλιογραφία αναφέρει ότι το ένα τρίτο (33%) οφείλονται στο κάπνισμα και οι μισοί (47%) στις διατροφικές συνήθειες. Συνεπώς, τα δύο τρίτα (66%) των ετήσιων θανάτων από καρδιαγγειακά (29.489) οφείλονται σε παράγοντες που μπορούμε να ελέγξουμε πλήρως στην καθημερινότητά μας! Συγκρίνετε με τον συνολικό αριθμό θανάτων λόγω COVID-19 από την αρχή της πανδημίας το 2020 μέχρι το περασμένο Σάββατο (25.719)

Για τους θανάτους από νεοπλασίες (καρκίνους) οι επιστημονικές έρευνες αναφέρουν ότι το ένα τρίτο (27%) οφείλεται στο κάπνισμα, γεγονός που καθιστά και σε αυτή την περίπτωση το κάπνισμα την πρώτη αιτία θανάτων. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) το 90% των περιπτώσεων καρκίνου του πνεύμονα μπορεί να αποφευχθεί μόνο με την διακοπή του καπνίσματος! Παράλληλα, εκτιμάται ότι στη διατροφή ενδέχεται να οφείλεται το 20-30% των καρκίνων. Ένα 10-15% ενδέχεται να οφείλεται σε παχυσαρκία και έλλειψη φυσικής άσκησης ενώ 5% μπορεί να αποδοθεί στην κατανάλωση οινοπνεύματος και 5% σε άλλες διατροφικές αιτίες (π.χ. κατανάλωση κόκκινου κρέατος).

Το συμπέρασμα κι εδώ είναι ότι η διακοπή του καπνίσματος θα μπορούσε να αποτρέψει το 27% (8.271) των θανάτων από καρκίνους, και το 90% (6.405) των θανάτων από καρκίνο του πνεύμονα. Ταυτόχρονα, η σωστή διατροφή θα μπορούσε να έχει περιορίσει τους θανάτους κατά 6.000-9.000 (20-30%). Συνεπώς, και σε αυτήν την περίπτωση τα δύο τρίτα (67%) των ετήσιων θανάτων από νεοπλασίες (20.526) οφείλονται σε παράγοντες που μπορούμε να ελέγξουμε πλήρως στην καθημερινότητά μας!

Κάπνισμα: σοβαρό έλλειμμα πολιτικής … Σύμφωνα με το τελευταίο σχετικό Ευρωβαρόμετρο η Ελλάδα διατηρεί τα πρωτεία στο κάπνισμα (με ποσοστό 42% του πληθυσμού). Μάλιστα, από την έρευνα προκύπτει αναστροφή της τάσης συγκρατημένης μείωσης που είχε καταγραφεί από το 2012 (40%) μέχρι το 2017 (37%) - βλ. ΧΝ 1/6/2021. Από τις τέσσερις προτεραιότητες της κυβέρνησης στον τομέα της αντιμετώπισης του καπνίσματος (βλ. ΧΝ 29/9/2020) πρόοδος έχει σημειωθεί μόνο όσον αφορά τον περιορισμό του παθητικού καπνίσματος, αν και τελευταία οι έλεγχοι έχουν χαλαρώσει και σε πολλούς χώρους επιτρέπεται η χρήση καπνικών προϊόντων (π.χ. ναργιλέδες, ηλεκτρονικά και θερμαινόμενα τσιγάρα).

Αναφορικά με την πρόληψη της έναρξης του καπνίσματος από τους νέους, οι παρεμβάσεις των εθελοντών στα σχολεία έχουν δυστυχώς μειωθεί όχι μόνο λόγω κορωνοϊού αλλά και επειδή εκτός από την χρονοβόρα και γραφειοκρατική διαδικασία έγκρισης, οι παρεμβάσεις αυτές δεν είναι υποχρεωτικές αλλά εξαρτώνται από τις προσκλήσεις των εκπαιδευτικών - πολλοί από τους οποίους (συχνά καπνιστές) δεν μπαίνουν στον κόπο να προσκαλέσουν τους ομιλητές. Βέβαια, ο Υπουργείο Υγείας έχει συντάξει και δημοσιεύσει φυλλάδια για την «Πρόληψη και διαχείριση χρήσης καπνού στα σχολεία» η αξιοποίηση των οποίων εναπόκειται και πάλι στον πατριωτισμό των εκπαιδευτικών …

Παράλληλα, στη νέα Κοινή Υπουργική Απόφαση για τα πρόστιμα σχετικά με τις παραβάσεις εφαρμογής του αντικαπνιστικού νόμου, το Υπουργείο «ξέχασε» το παράρτημα που αφορούσε τα πρόστιμα για την διαφήμιση – την οποία ο νόμος απαγορεύει ρητά. Έτσι, η χώρα πλημμύρισε από διαφημίσεις καπνικών προϊόντων και μάλιστα κοντά σε σχολεία και αθλητικές εγκαταστάσεις όπου συχνάζουν ανήλικοι. Επιπλέον η ηγεσία του Υπουργείου Υγείας δεν κράτησε ποτέ την υπόσχεση που είχε δώσει να οργανώσει εκστρατεία ενημέρωσης για τους νέους. Είχε μάλιστα αναφερθεί ότι σε αυτή θα συμμετείχε ως «πρεσβευτής» ο γνωστός καλαθοσφαιριστής Γιάννης Αντετοκούνμπο.

Όσον αφορά την «υποστήριξη στη διακοπή του καπνίσματος» δεν φαίνεται να έχουν ενισχυθεί τα δημόσια ιατρεία διακοπής καπνίσματος. Έτσι όποιος θέλει πράγματι να κόψει το κάπνισμα θα πρέπει αναγκαστικά να απευθυνθεί σε ιδιωτικό ιατρείο διακοπής καπνίσματος. Θα διαπιστώσει βέβαια ότι μακροπρόθεσμα τον συμφέρει, παρόλο που εκτός από τον γιατρό θα πρέπει να πληρώσει και τα σχετικά φάρμακα. Κι εδώ φαίνεται η υποκρισία του Υπουργείου Υγείας αφού για τα φάρμακα αυτά εξακολουθεί να μην προβλέπεται κάποια επιστροφή χρημάτων από τα ασφαλιστικά ταμεία.

… ή πολιτική υπέρ της καπνοβιομηχανίας; Στον τομέα του ελέγχου και της ρύθμισης θεμάτων που αφορούν στα νέα προϊόντα καπνού στο νόμο 4715/2020 αναφέρεται ότι στη συσκευασία των νέων προϊόντων καπνού δεν προβλέπεται να αναγράφονται «αντενδείξεις χρήσης, προειδοποιήσεις για συγκεκριμένες ομάδες κινδύνου, τυχόν βλαβερές συνέπειες, και (κυρίως) ο κίνδυνος εθισμού και η τοξικότητα» κάτι που ισχύει για τα ηλεκτρονικά τσιγάρα.

Επιπλέον ο ίδιος νόμος θέσπισε μια νέα «επταμελή Επιτροπή Αξιολόγησης του βαθμού βλαπτικότητας των νέων προϊόντων καπνού» που επιτρέπει στους εμπόρους νικοτίνης να προχωρήσουν σε «επικοινωνία τεκμηριωμένων επιστημονικά ισχυρισμών, σύμφωνα με τους οποίους, η χρήση νέων προϊόντων καπνού, νικοτινούχων και μη ηλεκτρονικών τσιγάρων και λοιπών νικοτινούχων προϊόντων εμφανίζει σημαντικά μειωμένο κίνδυνο για την υγεία ή μείωση στις εκπομπές τοξικών ουσιών ή μειωμένη τοξικότητα σε σχέση με το συμβατικό τσιγάρο». Όμως, αυτοί οι «τεκμηριωμένοι επιστημονικά ισχυρισμοί» στηρίζονται σε εργασίες από επιστήμονες που έχουν χρηματοδοτηθεί αποκλειστικά από την καπνοβιομηχανία!

Έλλειψη στρατηγικής στον τομέα της διατροφής. Όπως προκύπτει από πρόσφατη μελέτη της διαΝΕΟσις (Παχυσαρκία και συνοδά καρδιομεταβολικά νοσήματα: Αιτίες - Συνέπειες - Λύσεις) η Ελλάδα κατέχει την πρώτη θέση στην ΕΕ στην παιδική παχυσαρκία, και κατατάσσεται στις πρώτες θέσεις και στην παχυσαρκία των ενηλίκων. Κι αυτό παρά την ύπαρξη εκπαιδευτικού υλικού από το Υπουργείο Υγείας αλλά και λεπτομερών διατροφικών οδηγών από το Ινστιτούτο Προληπτικής, Περιβαλλοντικής και Εργασιακής Ιατρικής, Prolepsis.

Γι’ αυτό και στη μελέτη της διαΝΕΟσις προτείνεται ο σχεδιασμός και η εφαρμογή προγραμμάτων παρέμβασης σε σχολεία για την προώθηση της υγιεινής διατροφής και την αύξηση της σωματικής δραστηριότητας για τα παιδιά και τις οικογένειές τους. Κι αυτό παράλληλα με μια διαδικασία εύκολου και έγκαιρου εντοπισμού των οικογενειών υψηλού κινδύνου για την παχυσαρκία και τα συνοδά της νοσήματα μέσω της αξιοποίησης του Ατομικού Δελτίου Υγείας Μαθητή και της παρέμβασης των δομών της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας (ΠΦΥ).