Υπάρχουν επικίνδυνοι πολιτικοί;

Η εμπειρία μας δείχνει ότι υπάρχουν. Και ένας από τους τρόπους προφύλαξης μας είναι να μην τους εκλέγουμε σε υπεύθυνες θέσεις
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 4 Ιουνίου 2024 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-495)

Ενόψει των Ευρωεκλογών, ξεφύλλιζα μερικά παλιά μου άρθρα σχετικά με τα χαρακτηριστικά των πολιτικών που καλούνται να διαχειριστούν κράτη, κόμματα, μεγάλες ή μικρές επιχειρήσεις, διεθνείς οργανισμούς, ακόμη και οικογένειες. Θυμήθηκα μάλιστα μιάν ημερίδα του 2008 που είχαμε οργανώσει με τον τότε ευρωβουλευτή και νυν Περιφερειάρχη Σταύρο Αρναουτάκη με θέμα «Η προστασία του πολίτη από ατυχήματα και καταστροφές, μια ευκαιρία για ανάπτυξη».

Εκεί λοιπόν, είχε αναφερθεί ως ένας παράγοντας κινδύνου, εξίσου σοβαρός με τα τροχαία ατυχήματα που μαστίζουν την Κρήτη, «η ίδια η διοίκηση, η οποία είναι απροετοίμαστη να αντιμετωπίσει νέες προκλήσεις όπως οι αλλαγές χρήσης γης και η διαχείριση χώρων όπως οι βιομηχανικές περιοχές και τα γειτνιάζοντα αεροδρόμια». Ως παραδείγματα θα πρόσθετα σε κεντρικό επίπεδο την αντικαπνιστική πολιτική, και σε τοπικό το κυκλοφοριακό και την αποχέτευση των Χανίων.

Ο αρχαίος τραγικός ποιητής Αγάθωνας, μας υπενθυμίζει ότι ο άρχοντας πρέπει να θυμάται τρία πράγματα, «ότι κυβερνά ανθρώπους, ότι πρέπει να κυβερνά σύμφωνα με τους νόμους και ότι δεν θα κυβερνά για πάντα». Όμως πώς μπορεί κάποιος να κυβερνά με βάση τους νόμους όταν δεν τους γνωρίζει; Αναρωτιέμαι, για παράδειγμα, πόσοι υποψήφιοι ευρωβουλευτές έχουν μελετήσει και εμπεδώσει τις στοιχειώδεις αρχές στις οποίες στηρίζεται και με βάση τις οποίες λειτουργεί η Ευρωπαϊκή Ένωση όπως αυτές περιγράφονται στις Συνθήκες.

Τρεις ιδιότητες των πολιτικών. Μια ιδιότητα που χαρακτηρίζει διαχρονικά τους πετυχημένους πολιτικούς είναι η ικανότητά τους να διαχειρίζονται την πολυπλοκότητα. Αν έπαιζαν σκάκι θα λέγαμε ότι προβλέπουν αρκετές κινήσεις μπροστά. Στην καθημερινότητα, αυτό μεταφράζεται στην ικανότητά τους να διαμορφώνουν ένα όραμα, το οποίο στη συνέχεια μεταφράζουν σε πράξεις, προβλέποντας ταυτόχρονα και τις μελλοντικές επιπτώσεις των συγκεκριμένων πράξεων σε βάθος χρόνου.

Όποιος δεν κατανοεί τις διαχρονικές επιπτώσεις των αποφάσεων ή των προτάσεών του υποχρεώνεται συχνά να τις αλλάξει, με αποτέλεσμα να αποσταθεροποιεί τους συνεργάτες και τους ψηφοφόρους του, να προκαλεί ανασφάλεια και να δημιουργεί ή να επιτείνει τις συνθήκες που ευνοούν τις σύγχρονες ενδημικές κρίσεις.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό γνώρισμα είναι η υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη, δηλαδή η ικανότητα προσδιορισμού, αξιολόγησης και ελέγχου των συναισθημάτων, των δικών τους, των άλλων και των ομάδων. Ακούνε και μαθαίνουν από τους άλλους. Λειτουργούν με διαφάνεια και αναπτύσσουν τις σχέσεις τους με όλους - υφιστάμενους αλλά και ομότιμους. Και το κυριότερο, επικοινωνούν με το περιβάλλον και με τα πραγματικά προβλήματα.

Όμως, υπάρχει και μια άλλη πλευρά. Γενικά, όλοι οι μεγάλοι ρήτορες έχουν εξαιρετικά αναπτυγμένη συναισθηματική νοημοσύνη αφού μπορούν να επηρεάζουν τα συναισθήματα του πλήθους και μπορούν να κάνουν τον κόσμο να κλαίει, να γελά ή να εξεγείρεται. Δυστυχώς, ο ρήτορας ο οποίος επηρεάζει το πλήθος προς κατευθύνσεις που οδηγούν σε καταστροφές χαρακτηρίζεται ως δημαγωγός και συχνά οδηγεί τη χώρα, την εταιρεία, την οργάνωση της οποίας προΐσταται σε αδιέξοδα, σε καταστροφές, σε απρόβλεπτες κρίσεις και καταστάσεις. Από τον Κλέωνα και τον Αλκιβιάδη μέχρι τον Χίτλερ και τον Μακάρθυ, τα οικοσυστήματα της πολιτικής, της θρησκείας και των πάσης φύσεως ιδεολογιών βρίθουν από τέτοια «είδη» που συχνά έχουν οδηγήσει ακόμη και τους οπαδούς τους σε πολέμους, κακουχίες, ακόμη και στο θάνατο.

Τέλος, οι πετυχημένοι πολιτικοί διαθέτουν την ικανότητα να διαχειρίζονται την απόλυτη εξουσία χωρίς να χάνουν την ηθική τους ακεραιότητα. Οι περισσότεροι, όταν συναισθανθούν ότι έχουν την απόλυτη εξουσία που προσφέρει η επιτυχία, τείνουν να υποκύψουν στο λεγόμενο «σύνδρομο της Βηρσαβεέ». Αναπτύσσουν δηλαδή συμπεριφορές σαν κι εκείνη που οδήγησε το βιβλικό βασιλιά Δαβίδ, ο οποίος, όταν είδε την όμορφη Βηρσαβεέ να λούζεται στην ταράτσα του σπιτιού της, διέταξε το φόνο του συζύγου της προκειμένου να την αποκτήσει (Β' Σαμουήλ ια').

Σύμφωνα με έρευνες, η επιτυχία συχνά οδηγεί τον ηγέτη σε μιάν υπερφίαλη αυταρέσκεια με αποτέλεσμα να μην επικεντρώνεται πλέον στα καθήκοντα του. Παράλληλα, έχοντας φτάσει στο απόγειο της δόξας του, αποκτά πλήρη και προνομιούχο πρόσβαση σε πληροφορίες, ανθρώπους και αντικείμενα, αλλά και πλήρη έλεγχο των πόρων του οργανισμού που διοικεί. Τέλος, η επιτυχία οδηγεί συχνά τον ηγέτη στην εσφαλμένη εντύπωση ότι μπορεί να ελέγξει ή καλύτερα να χειραγωγήσει το αποτέλεσμα οιασδήποτε διαδικασίας, ακόμη και να συγκαλύψει παράνομες ή αξιόποινες πράξεις.

Μερικοί πολιτικοί είναι λοιπόν επικίνδυνοι επειδή 1) δεν διαθέτουν τα παραπάνω τρία χαρακτηριστικά 2) δεν γνωρίζουν τα βασικά θεσμικά κείμενα που αποτελούν το πλαίσιο της συντεταγμένης πολιτείας στης οποίας την διακυβέρνηση φιλοδοξούν να συμμετάσχουν, 3) δεν εκτιμούν τις επιπτώσεις των υποσχέσεων τους σε βάθος χρόνου. Με αποτέλεσμα όταν αντιληφθούν ότι όσα υποσχέθηκαν είναι πρακτικώς ανεφάρμοστα, να κάνουν στροφή 180 μοιρών. Γιατί οι εξαγγελίες τους 1) αντιβαίνουν στο Σύνταγμα ή στην ευρωενωσιακή νομοθεσία, 2) έχουν δυσμενέστατες οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις, ή τέλος 3) γιατί ενδέχεται να θέσουν σε κίνδυνο την εθνική συνοχή και ασφάλεια.

Ευτυχώς, οι σύγχρονες δημοκρατίες έχουν βρει τρόπους να ελαχιστοποιούν τις συνέπειες όλων των παραπάνω κινδύνων. Διαχωρίζοντας τις εξουσίες σε νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική. Και αποφεύγοντας την εκχώρηση απόλυτης κοινοβουλευτικής εξουσίας σε ένα άτομο ή σε μια ομάδα. Η περίφημη «αυτοδυναμία» που όλοι αποζητούν είναι μακροπρόθεσμα πολύ πιο επικίνδυνη από κάποιας μορφής «συνεργασία» ή «συναίνεση» που λαμβάνει εκ των πραγμάτων υπόψη τις ανάγκες και τις προσδοκίες ευρύτερων ομάδων και αμβλύνει τις έντονες αντιθέσεις και αντιπαραθέσεις, ιδίως σε περιόδους κρίσης.

Έτσι, το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα στη διαχείριση των κοινών επιτυγχάνεται με την ανάπτυξη παραγωγικού διαλόγου και πνεύματος ουσιαστικής συνεργασίας. Γι’ αυτό κι εμείς ως πολίτες έχουμε το δικαίωμα αλλά και την υποχρέωση να απαιτήσουμε από τους πολιτικούς μας να συνεννοούνται!